Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Kaliszu

POSTANOWIENIE

Dnia 6 listopada 2014 r.

Sąd Okręgowy w Kaliszu II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący:	SSO Wojciech Vogt
Sędziowie:	SSO Paweł Szwedowski SSO Janusz Roszewski (spr.)
Protokolant:	st. sekr. sąd. Elżbieta Wajgielt

po rozpoznaniu w dniu 23 października 2014 r. w Kaliszu

na rozprawie

sprawy z wniosku J. R.

z udziałem R. R. (1) , M. S. , M. P. , P. P. (1) , J. P.

o stwierdzenie nabycia spadku

na skutek apelacji uczestników postępowania M. P. i P. P. (1)

od postanowienia Sądu Rejonowego w Ostrowie Wielkopolskim

z dnia 10 kwietnia 2014r. sygn. akt I Ns 721/10

p o s t a n a w i a:

1.  oddala apelację;

2.  zasadza od uczestników postępowania M. P. i P. P. (1) na rzecz uczestnika postępowania R. R. (1) kwotę 77(siedemdziesiąt siedem) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygnatura akt II Ca 425/14

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 10 kwietnia 2014r. Sąd Rejonowy w Ostrowie Wielkopolskim stwierdził, że spadek po E. R. z domu K., córce K. i I., zmarłej dnia 26 stycznia 1977 roku w P., ostatnio zamieszkałej w O., z mocy ustawy w odniesieniu do udziału zmarłej w gospodarstwie rolnym nabyły dzieci R. R. (1), syn J. i E., M. S. z domu R., córka J. i E. każde z nich w 1/2 części a w odniesieniu do pozostałego majątku: mąż J. R., syn J. i H. dzieci R. R. (1), syn J. i E., M. S. z domu R., córka J. i E. każde z nich w 1/3 części oraz rozstrzygnął o kosztach postępowania nieprocesowego.

Sąd Rejonowy ustalił w sprawie, że spadkodawczyni zawierała jeden związek małżeński i to z J. R.. Z małżeństwa tego pochodziło dwoje dzieci i to: R. R. (1) i M. S.; nie pozostawiła żadnych dzieci pozamałżeńskich ani przysposobionych. Nie pozostawiła również żadnego testamentu. Nikt z jej spadkobierców nie odrzucał spadku, nie zrzekał się dziedziczenia ani nie został uznany za niegodnego po niej dziedziczenia.

W skład spadku po E. R. wchodził jej udział wynoszący 1/4 część
w gospodarstwie rolnym położonym w P. przy ul. (...) o obszarze 0,5405 ha zapisanym w księdze wieczystej Sądu Rejonowego Poznań - Stare Miasto w P. (...). Spadkodawczyni nabyła udział we współwłasności tej nieruchomości na podstawie decyzji Prezydium Dzielnicowej Rady Narodowej P. - (...).Y-3/24/64 z dnia 21 sierpnia 1964r. Pozostałymi współwłaścicielkami tej nieruchomości była matka spadkodawczyni I. K. w 1/2 części oraz jej siostra B. K. w 1/4 części.

Wcześniej właścicielem tej nieruchomości był ojciec Spadkodawczyni K. K.. Nieruchomość ta została przejęta na rzecz Skarbu Państwa na podstawie orzeczenia Prezydium Rady Narodowej Miasta P. z dnia 15 października 1957r. K. K. zmarł dnia 21 listopada 1955r. i spadek po nim w zakresie udziału w gospodarstwie rolnym odziedziczyła jego córka B. P.. Matka spadkodawczyni I. K. zmarła dnia 20 września 1976r. i spadek po niej w zakresie gospodarstwa rolnego na podstawie ustawy nabyła jej córka B. P..

W dniu 11 września 1986r. w prowadzonej dla nieruchomości położonej w P. przy ul. (...) księdze wieczystej wpisana została siostra spadkodawczyni B. P. jako jej jedyna właścicielka.

W 1977r. ani mąż spadkodawczyni J. R., ani jej dzieci R. R. (1) i M. S., nie pracowali w tym gospodarstwie rolnym, nie byli członkami rolniczej spółdzielni produkcyjnej, nie pracowali w żadnym gospodarstwie rolnym ani nie prowadzili takiego gospodarstwa; nie byli również zaliczeni do I lub II grupy inwalidzkiej.

W chwili śmierci spadkodawczyni jej mąż J. R. miał ukończone 41 lat, R. R. (1) miał 11 lat a M. S. miała 6 lat.

W spadkowym gospodarstwie rolnym w 1977 r. pracowała siostra spadkodawczyni B. P.. Praca ta stanowiła dla niej główne źródło utrzymania. Zmarła dnia 22 marca 1987r. a spadek po niej, w tym gospodarstwie rolnym, z mocy ustawy nabyli jej mąż M. P. oraz jej synowie P. P. (1) i J. P. każdy w 1/3 części.

Sąd Rejonowy zważył, że ponieważ ze złożonego w sprawie zapewnienia spadkowego wynikało, że spadkodawczyni E. R. nie pozostawiła żadnego testamentu
a pozostawiła męża J. R. oraz dwoje dzieci R. R. (1) i M. S. a ponadto, skoro żadna z tych osób nie odrzuciła spadku, nie zrzekła się dziedziczenia, ani też nie została uznana za niegodną dziedziczenia po spadkodawczyni, to zgodnie z art. 931 § l k.c. należało stwierdzić, że spadek po niej z mocy ustawy nabył jej mąż w 1/3 części oraz jej dzieci, każde z nich w 1/3 części. Wskazując na te właśnie okoliczności faktyczne i prawne i stosownie do art. 1025 i nast. kc w zw. z art. 669 i nast. k.c. Sąd ten orzekł jak w sentencji postanowienia.

W ocenie Sądu I instancji, ponieważ po śmierci K. K. na podstawie orzeczenia Prezydium Rady Narodowej miasta P. z dnia 15 października 1957r. przedmiotowa nieruchomość została przyjęta na rzecz Skarbu Państwa a następnie na podstawie wyżej wymienionej decyzji z dnia 21 sierpnia 1964r. na jej części, oznaczonej jako działka nr (...) o pow. 0,5405 ha, zostały uwłaszczone jego żona I. K. w 1/2 części oraz jego córki, w tym spadkodawczyni, każda z nich w 1/4 części, to nie było podstaw do ujawnienia
w księdze wieczystej prowadzonej dla tej nieruchomości wyłącznie spadkobierczyni B. P. i to na podstawie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, która dziedziczyła po nim jedynie udział w gospodarstwie rolnym. W tej sytuacji zdaniem Sądu Rejonowego należało uznać, że w skład spadku po E. R. wchodził jej udział w przedmiotowym gospodarstwie rolnym.

Ustalając krąg spadkobierców dziedziczących ten udział w gospodarstwie rolnym, Sąd
I instancji stwierdził, że J. R. nie spełniał żadnego z warunków przewidzianych
w art. 1059 kc w zw. z art. 1060 § l kc, a zatem nie mógł dziedziczyć wchodzącego w skład spadku po jego żonie udziału w gospodarstwie rolnym. Jedynie dzieci spadkodawczyni, które
w chwili jej śmierci były małoletnie, spełniały przewidzianą w art. 1059 § l pkt. 4 kc przesłankę uprawniającą do dziedziczenia wchodzącego w skład spadku po niej udziału w gospodarstwie rolnym i stosownie do art. 1025 i nast. kc w zw. z art. 669 i nast. kc orzekł o ich uprawnieniach jak sentencji postanowienia.

O kosztach postępowania Sąd Rejonowy orzekł zgodnie z art. 520 kpc.

Apelację od postanowienia Sadu Rejonowego wnieśli uczestnicy postępowania M. P. i P. P. (1) zaskarżając postanowienie w części dotyczącej stwierdzającej dziedziczenie udziału zmarłej w gospodarstwie rolnym, tj. pkt IA oraz w części rozstrzygającej o kosztach postępowania.

Apelujący zaskarżonemu postanowieniu zarzucili naruszenie przepisów postępowania, które to naruszenie miało istotny wpływ na treść orzeczenia, a to jako błąd w ustaleniach stanu faktycznego poprzez przyjęcie, iż w skład spadku po zmarłej E. R. wchodził jej udział wynoszący 1/4 część w gospodarstwie rolnym położonym w P. przy ul. (...) o obszarze 0,5405 ha zapisanym w księdze wieczystej Sądu Rejonowego Poznań — S. w P. (...) oraz jako naruszenie art. 233 k.p.c. poprzez dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny zebranego materiału dowodowego
i niedokonanie oceny mocy i wiarygodności poszczególnych środków dowodowych.

Stawiając powyższe zarzuty apelujący wnieśli o zmianę zaskarżonego orzeczenia poprzez wyeliminowanie z treści orzeczenia całego punktu IA, zasądzenie kosztów postępowania sądowego w pierwszej instancji od wnioskodawcy na rzecz uczestników postępowania oraz zasądzenie od wnioskodawcy kosztów postępowania apelacyjnego wraz
z kosztami zastępstwa procesowego ewentualnie uchylenie postanowienia w całości
i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w Ostrowie Wielkopolskim do jej ponownego rozpoznania wraz z rozstrzygnięciem o kosztach instancji odwoławczej.

W odpowiedzi na apelację uczestników postępowania M. P. i P. P. (1), wnioskodawca oraz uczestnicy postępowania R. R. (1) i M. S. wnieśli o jej oddalenie z zasądzeniem kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Okręgowy zważył co następuje.

Apelacja uczestników postępowania jest nieuzasadniona.

Sąd Okręgowy podziela w całości dokonana przez Sad I instancji ocenę zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego zarówno w odniesieniu do złożonego zapewnienia spadkowego, zeznań wnioskodawcy i uczestnika P.P., jaki i do dowodów z dokumentów, bowiem nie narusza ona dyspozycji przepisu art. 233 k.p.c. Ponadto poza polemika z ustaleniami sądu meritii apelacja w istocie nie przytacza dowodu, z którym wiąże zarzut niedokonania jego oceny mocy i wiarygodności., co już czyni zarzut ten uchylający się spod kontroli w ramach podniesionego zarzutu procesowego.

Odnosząc się do kolejnego zarzutu błędu w ustaleniach faktycznych poprzez przyjęcie, iż w skład spadku po zmarłej E. R. wchodził jej udział wynoszący 1/4 część w gospodarstwie rolnym, to jest on o tyle chybiony, ze ustalenie to nie jest sprzeczne ze wskazanymi w podstawie tego zarzutu postanowieniem z 13 października 1971r. Sądu Powiatowego w P. czy późniejszym postanowieniem sadu wojewódzkiego , lecz wynika z odmiennego, niż czyni to skarżący, uznaniem przez Sąd I instancji skutków wcześniejszej, bowiem z dnia 15 października 1957 r decyzji o przejęciu na własność Skarbu Państwa spadkowej nieruchomosci i wpływu tych rozporządzeń na rozumienie przedmiotu rozstrzygania o dziedziczeniu gospodarstwa rolnego.

Gospodarstwo rolne wchodzi w skład spadku przede wszystkim wówczas, gdy spadkodawcy służyło prawo własności tego gospodarstwa lub udział w jego współwłasności. Nie budzi także wątpliwości, że w skład spadku "wchodzi" gospodarstwo rolne, gdy spadkodawca był samoistnym posiadaczem lub gdy służyło mu roszczenie o odzyskanie własności gospodarstwa (por. uchwałę SN z 26 stycznia 1968 r. III CZP 100/67 z glosą J.S. P., OSPiKA 1969, nr 1, poz. 4 oraz postanowienie SN z 20 października 1966 r. III CR 242/66, OSN 1967, nr 7-8, poz. 131).

W literaturze wskazuje się, że dowodem przynależności gospodarstwa rolnego do spadku jest wypis z księgi wieczystej, zaświadczenie ze zbioru dokumentów lub zaświadczenie
z ewidencji gruntów. Wskazuje się jednak także, że dokonując takich ustaleń sąd opiera się przede wszystkim na informacjach podanych przez uczestników postępowania, a w razie wątpliwości, prowadzi stosowne dochodzenie. Każdy ze wskazanych wyżej sposobów wykazania, że w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne, jest uprawniony. Sąd stwierdzający nabycie spadku nie dokonuje jednak ustaleń, co wchodzi w skład spadku po danym spadkodawcy. Trzeba także zauważyć, że ustalenia dokonane w takim postępowaniu co do przynależności danego przedmiotu do spadku (zarówno pozytywne jak i negatywne) nie są wiążące w innych postępowaniach.

Jeżeli zatem w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku wystąpią pomiędzy uczestnikami spory co do przynależności gospodarstwa rolnego do spadku (prawa własności spadkodawcy), sąd powinien dążyć do ustalenia tej okoliczności. Ustalenie, że w skład spadku wchodzi gospodarstwo nie wymaga jednak przesądzenia, że spadkodawcy służyło prawo własności tego gospodarstwa. Jeżeli zgromadzony materiał dowodowy pozwala przyjąć, że przysługiwanie spadkodawcy prawa własności i gospodarstwa rolnego jest wysoce prawdopodobne, sąd jest uprawniony do stwierdzenia dziedziczenia tego gospodarstwa. (post.SN z 23 .11.1998r. II CKN 52/98 LEX nr 519304)

Wbrew zarzutom apelujących Sad Rejonowy nie mógł rozstrzygać i w istocie nie rozstrzygał sporu o własność gospodarstwa rolnego. Spór spadkobierców B. K. i E. R. o własność spadkowego gospodarstwa rolnego powstał na skutek wpisu do księgi wieczystej nie uwzgledniającego skutków decyzji uwłaszczeniowej
z 1964r. Z dokumentu tego, stanowiącego dowód własności wynika, że w skład spadku wchodzi prawo zmarłej E. R. do udziału w nieruchomości stanowiącej gospodarstwo rolne. Zważyć także należy, że na podstawie postanowienia Sądu Powiatowego w P. z 28.12.1971 r., matka apelujących B. P. nabyła po zmarłym w 1955r. K. K. nie całość, lecz jego udział w spadkowym gospodarstwie rolnym. Nieruchomość ta w 1957 roku, tj już po śmierci K. K., została przejęta na rzecz Skarbu Państwa a następnie została podzielona, z czego polowa została w 1962 roku sprzedana P. a na drugiej połowie w 1964 roku została uwłaszczona I. K. w 1/2 części oraz B. i E. K. (R.) po 1/2 części ( por. decyzja k.162). Skoro nie został przedstawiony przez apelujących dowód uchylenia skutków decyzji uwłaszczeniowej, lub rozporządzenia przez spadkodawczynię nabytym prawem, to istniały podstawy do ustalenia przez sad meritii, że w skład spadku po zmarłej nadal wchodzi udział w gospodarstwie rolnym oraz ustalenia kręgu spadkobierców dziedziczących ten udział.

Z podanych wyżej przyczyn apelacja uczestników postepowania jako nieuzasadniona podlegała oddaleniu z mocy art. 385 w zw. z art. 13 §2 k.p.c. Rozstrzygnięcie o kosztach znajduje uzasadnienie w art. 520 §3 k.p.c.