Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Kaliszu

POSTANOWIENIE

Dnia 30 stycznia 2014 r.

Sąd Okręgowy w Kaliszu II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący:	SSO Janusz Roszewski
Sędziowie:	SSO Marian Raszewski (spr.) SSO Paweł Szwedowski
Protokolant:	st. sekr. sąd. Jolanta Bąk

po rozpoznaniu w dniu 30 stycznia 2014 r. w Kaliszu

na rozprawie

sprawy z wniosku D. P.

z udziałem T. R. , A. P., S. P. (1), I. B. K., T. P.

o dział spadku po S. P. (2) i zniesienie współwłasności

na skutek apelacji wnioskodawczyni

od postanowienia Sądu Rejonowego w Kaliszu

z dnia 12 lipca 2013r. sygn. akt I Ns 721/10

p o s t a n a w i a:

I.  zmienić punkt 4 postanowienia Sądu Rejonowego w Kaliszu z dnia 12 lipca 2013 r., sygn. akt I Ns 721/10 w ten sposób, że nadać mu następujące brzmienie: „zasądzić od wnioskodawczyni D. P.na rzecz uczestników postępowania A. P.i S. P. (1)kwoty po 2.689,17 zł (dwa tysiące sześćset osiemdziesiąt dziewięć złotych 17/100) z tytułu uzyskanych a nieprzedawnionych pożytków”

II.  nie obciążać wnioskodawczyni kosztami postępowania apelacyjnego

Sygn. akt II Ca 555/13

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 12 lipca 2013 r. Sąd Rejonowy w Kaliszu dokonał działu spadku po S. P. (2), zmarłym w dniu 13 lutego 2006 r., ustalając, że w skład spadku wchodzi udział we współwłasności gospodarstwa rolnego, obejmującego nieruchomość o pow. (...)ha, położoną w miejscowości T.gm. O., stanowiąca działki o numerach (...), dla której Sąd Rejonowy w Kaliszu prowadzi księgę wieczystą nr (...), o wartości 693.850,00 zł.

Sąd I instancji dokonał zniesienia współwłasności tej nieruchomości w ten sposób, że: uczestnikowi postępowania T. P.przyznał nieruchomość, położoną w miejscowości T., gm. O., stanowiącą dotychczasowe działki o numerach (...)i działkę numer (...)o pow. 7,5564ha, dla której Sąd Rejonowy w Kaliszu prowadzi księgę wieczystą nr (...)- o wartości 636.053,00 zł. Na własność uczestników postępowania A. P.i S. P. (1)przyznano, w udziałach po ½ części, działkę o numerze (...)o pow. (...)m ², wydzieloną z działki o numerze (...), o wartości 57.797 00 zł. Jednocześnie Sąd Rejonowy rozstrzygnął o obowiązku uiszczenia spłat przez uczestnika postępowania T. P.na rzecz uczestniczki postępowania T. R.w kwocie 86.731,25 zł, oraz na rzecz uczestniczki postępowania I. B. K.w wysokości 28.910,42 zł. Przy czym obowiązek zapłaty tych spłat rozłożono na raty. Sąd Rejonowy zasądził również od wnioskodawczyni D. P.na rzecz uczestników postępowania I. B. K., A. P.i S. P. (1)kwoty po 2.689,17 zł a na rzecz uczestniczki postępowania T. R.kwotę 8.067,50 zł z tytułu uzyskanych, a nieprzedawnionych, pożytków oraz orzekł o kosztach postępowania.

Swoje rozstrzygniecie Sąd oparł na następujących ustaleniach faktycznych:

Spadek po zmarłym w dniu 28 maja 1977 r. S. P. (2), na podstawie ustawy, nabyli żona W. P. (1), syn S. P. (2), syn W. P. (2) i córka T. R. w ¼ części każde z nich. W. P. (2) zmarł w dniu 23 września 1988 r. a spadek po nim na podstawie ustawy nabyli żona A. P., syn S. P. (1) i córka I. K. po 1/3 części każde z nich.

Spadek po zmarłej w dniu 7 marca 1991 r. W. P. (1), nabył w całości na podstawie testamentu z (...) syn S. P. (2), który zmarł w dniu 13 lutego 2006 r. a spadek po nim na podstawie testamentu z 10 listopada 2004 r. nabyła w całości żona D. P..

Sąd Rejonowy ustalił nadto, iż w skład majątku wspólnego małżonków S. P. (2)i W. P. (1)wchodziło prawo własności gospodarstwa rolnego, obejmującego wraz z przynależnościami nieruchomość rolną o pow. 11,8700 ha, położoną w miejscowości T., gm. O., stanowiąca działki o numerach (...), dla której Sąd Rejonowy w Kaliszu prowadzi obecnie księgę wieczystą nr (...). Poprzednio nieruchomość ta nie miała urządzonej księgi wieczystej, zapisana była częściowo w Wykazie hipotecznym „Odpadki od T." H. (...)oraz w tabeli likwidacyjnej nr 71 i 72.

Od śmierci S. P. (2) w 1977 r. gospodarstwo to prowadził W. P. (2) aż do swojej śmierci w 1988 r. Po nim prowadzenie gospodarstwa przejął S. P. (2), mąż wnioskodawczyni D. P., a od jego śmierci w 2006 r. gospodarstwem tym zajmował się, wraz z D. P., uczestnik postępowania T. P.. Od 2010 r. T. P. prowadzi to gospodarstwo samodzielnie zajmując się produkcją roślinną. Roczna dochodowość tego gospodarstwa wynosi od 30.000 zł do 40.000 zł a T. P. nie posiada żadnych oszczędności.

Umową darowizny z dnia 9 stycznia 2012 r. sporządzoną w formie aktu notarialnego za nr rep. (...) D. P.przeniosła swoje udziały we współwłasności nieruchomości na T. P..

Sąd I instancji ustalił, że obecnie udziały we współwłasności przedmiotowego gospodarstwa wynoszą: T. P. 18/24 udziału, T. R. 3/24 udziału, a I. K., S. P. (1) i A. P. - każde po 1/24 udziału.

Na podstawie opinii biegłego, sporządzonej na potrzeby niniejszej sprawy, Sąd Rejonowy ustalił wartość przedmiotowej nieruchomości na kwotę (...)zł. W toku postępowania ustalono również, że istnieje możliwość jej podziału na dwie działki. Pierwszą stanowiącą część dotychczasowej działki nr (...), obejmującą grunt niezabudowany o wartości 57.821,00 zł oraz drugą obejmującą grunt zabudowany, stanowiący działki o numerach (...)i pozostałą część działki nr (...), o wartości 636.053,00 zł.

Sąd Rejonowy ustalił także wartość pożytków uzyskiwanych przez wnioskodawczynię z gospodarstwa spadkowego za okres od stycznia 2006 r., do 7 listopada 2011 r., liczonych w wysokości czynszu przypadającego za dzierżawę gruntu rolnego i czynszu za najem budynków gospodarczych i mieszkalnych, na kwotę 64.540 zł.

Rozstrzygając niniejszą sprawę w zakresie zniesienia współwłasności Sąd Rejonowy powołał się na brzmienie art. 210 k.c., art. 1037 § 1 k.c. i art. 689 k.p.c. i dokonał zniesienia współwłasności zgodnie ze zgodnym stanowiskiem uczestników postępowania, tj. przez fizyczny podział nieruchomości z obowiązkiem spłat na rzecz uczestników, którym nie przyznano fizycznie żadnej części nieruchomości.

W konsekwencji uczestnikowi postępowania T. P.przyznano zabudowaną nieruchomość, położoną w miejscowości T., gm. O., stanowiącą dotychczasowe działki o numerach (...)i działkę numer (...)o łącznej powierzchni 7,5564 ha, dla której Sąd Rejonowy w Kaliszu prowadzi księgę wieczystą nr (...)- o wartości 636.053,00 zł. Na własność uczestników postępowania A. P.i S. P. (1)przyznano, w udziałach po ½ części, działkę o numerze (...)o powierzchni 1.836,00 m ², wydzieloną z działki o numerze (...), o wartości 57.797,00 zł. Przyznana na rzecz A. P.i S. P. (1)część majątku spadkowego odpowiadała ich udziałom w tym majątku przed zniesieniem współwłasności. Z tej przyczyny T. P.zobowiązany został do dokonania spłat na rzecz pozostałych współwłaścicielek, którym nie przyznano ekwiwalentu rzeczowego, tj. na rzecz T. R.i I. B. K..

Kwota spłaty została ustalona w ten sposób, że skoro wartość gospodarstwa rolnego wynosi 693.850 zł, z czego S.i A. P.przypadła działka o wartości 57.821zł, a T. P.działka o wartości 636.029 zł to I. K.powinna przypadać kwota stanowiąca 1/24 wartości pierwotnej działki, czyli 28.910,42 zł, a T. R.kwota stanowiąca 3/24 tej wartości, czyli 86.731,25 zł.

O pożytkach uzyskanych z przedmiotowej nieruchomości orzeczono na podstawie wyliczeń dokonanych przez biegłego, które za okres nie objęty przedawnieniem (ustalonego na podstawie art. 118 k.c.) a zatem od stycznia 2006 r. do 7 listopada 2011 r., wyceniono, w oparciu o wartość czynszu dzierżawnego, na łączną kwotę 64.540 zł. Z tej przyczyny Sąd Rejonowy zasądził od wnioskodawczyni D. P.na rzecz uczestników postępowania I. B. K., A. P.i S. P. (1)kwoty po 2.689,17 zł a na rzecz uczestniczki postępowania T. R.kwotę 8.067,50 zł z tytułu uzyskanych, a nieprzedawnionych, pożytków.

Sąd Rejonowy nie uwzględnił żądania rozliczenia nakładów i wydatków poczynionych zarówno przez wnioskodawczynię, jak i przez W. P. (2) na gospodarstwo rolne, gdyż nie dzielili się oni pożytkami z nieruchomości z innymi jej współwłaścicielami w okresie gdy samodzielnie gospodarowali na nieruchomości po śmierci S. P. (2) seniora. Sąd I instancji uznał, że skoro W. P. (2), S. P. (2) i D. P. nie dysponowali innymi źródłami dochodów, to jakikolwiek nakłady czynione przez nich na przedmiotowe gospodarstwo, dokonywane były nie kosztem ich własnego majątku, tylko za środki uzyskane z pożytków ,tj. zysków uzyskanych z tego gospodarstwa. O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 520 § 2 k.p.c.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia złożyła wnioskodawczyni D. P.zaskarżając je w zakresie kwoty 10.757 zł zasądzonych w punkcie 4 postanowienia Sądu Rejonowego, tj. należności przyznanych I. K.i T. R.z tytułu pożytków. Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucono naruszenie art. 321 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. z uwagi na zasądzenie wskazanych przez apelującą kwot mimo nie zgłoszenia przez te uczestniczki postępowania żądania rozliczenia pożytków. W oparciu o ten zarzut skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego orzeczenia przez niezasądzenie na rzecz I. K.i T. R.żadnych kwot z tytułu rozliczenia pożytków.

W toku rozprawy w dniu 30 stycznia 2014 r. uczestniczka postępowania T. R. wniosła o oddalenie apelacji a uczestnik postępowania T. P. poparł apelację.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja zasluguje na uwzględnienie.

Analizując zarzut apelacji, treść zaskarżonego orzeczenia oraz materiał zgromadzony w aktach niniejszej sprawy, w tym w szczególności stanowisko uczestniczek postępowania I. K. i T. R., nie sposób nie zgodzić się z apelującą, że Sąd Rejonowy w punkcie 4 zaskarżonego orzeczenia przekroczył granice żądań tych uczestniczek postępowania a zatem naruszył art. 321 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

Wskazać należy, że I. K. swoje żądania sformułowała na rozprawie w dniu 14 lipca 2011 r. (k. 43), w piśmie procesowym zatytułowanym (...) z dnia 8 maja 2013 r. (k. 171), a ostatecznie w toku rozprawy w dniu 11 lipca 2013 r. (k. 196 i k. 196v).

Uczestniczka postępowania T. R. swoje stanowisko oraz żądania w sprawie sformułowała na rozprawie w dniu 14 lipca 2011 r. (k. 42v), w piśmie procesowym z dnia 2 kwietnia 2013 r. (k. 86), a ostatecznie również w toku rozprawy w dniu 11 lipca 2013 r. (k. 195v i k. 196v).

Każda z tych uczestniczek postępowania konsekwentnie domagała się przyznania spłat za należny im udział w podlegającym podziałowi majątku bez przyznania na ich rzecz ekwiwalentu rzeczowego. Żadna z nich nie zgłosiła roszczeń z tytułu pożytków uzyskiwanych z nieruchomości podlegającej podziałowi. W ocenie Sądu Okręgowego w tych kategoriach z całą pewnością nie można ocenić odpowiedzi I. K. i T. R. udzielonych na pytanie Sądu w toku rozprawy w dniu 14 lipca 2011 r. (k. 42v i 43), albowiem stanowiły one jedynie odpowiedź na pytanie czy posiadają wiedzę odnośnie nakładów i pożytków z tej nieruchomości. W toku tego informacyjnego wysłuchania uczestniczek postępowania wskazały one jasno, że domagają się jedynie spłat, stanowiących ekwiwalent pieniężny za przysługujący im udział w nieruchomości wspólnej.

W tym miejscu podkreślenia również wymaga, że zgłoszenie roszczenia o rozliczenie pożytków z nieruchomości podlegającej podziałowi może nastąpić jedynie do czasu zakończenia postępowania przed sądem I instancji. Zgłoszenie tego żądania po wydaniu postanowienia o dziale spadku lub na etapie postępowania apelacyjnego stanowi naruszenie art. 383 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., wyrażającego zakaz rozszerzania wniosku oraz zgłaszania nowych roszczeń w postępowaniu apelacyjnym.

Wskazać nadto należy, iż w art. 686 k.p.c. określono zakres rozstrzygnięcia sądu w postępowaniu o dział spadku zaliczając do niego m.in. roszczenia z tytułu pobranych pożytków z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów spadkowych. Sąd nie może jednak rozstrzygać o tego rodzaju roszczeniach ubocznych z urzędu a jedynie na wniosek uczestników postępowania. Podkreślenia wymaga, że w art. 688 k.p.c. w zw. z art. 618 § 3 k.p.c. sformułowano swoistą prekluzję polegającą na ograniczeniu możliwości dochodzenia roszczeń dodatkowych związanych z działem spadku tylko do tego postępowania. W konsekwencji roszczenia określone w art. 686 k.p.c., a zatem również roszczenia o pobrane pożytki z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów spadkowych, mogą być zgłaszane jedynie w postępowaniu o dział spadku i to przed Sądem I instancji (por. A. Stępniak Postępowanie o dział spadku ,wyd. CH Beck 2006, s. 232 – 233, uchwała SN z dnia 26 października 1961 r. w sprawie sygn. akt IV Co 15/61, publ. OSNC 1963/1/3).

Mając na uwadze powyższe rozważania wskazać należy, iż skoro uczestniczki postępowania I. K. i T. R. nie zgłosiły żądania rozliczenia pożytków z podlegającej działowi nieruchomości w toku postępowania przed Sądem I instancji konieczną była zmiana zaskarżonego orzeczenia w zakresie zasądzenia na ich rzecz kwot z tego tytułu. Z tych przyczyn Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. orzekł jak w punkcie I sentencji postanowienia.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.