Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Kaliszu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 lipca 2024 r.

Sąd Okręgowy w Kaliszu V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Stanisław Pilarczyk

Protokolant: st.sekr.sądowy Anna Sobańska

po rozpoznaniu w dniu 2 lipca 2024 r. w Kaliszu

odwołania J. S.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. (1)

z dnia 8 marca 2023 r. Nr (...)

z dnia 20 lutego 2023 r. Nr (...)

w sprawie J. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. (1)

o wysokość emerytury i ustalenie kapitału początkowego

1.  Zmienia zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. (1) z dnia 20 lutego 2023 r. znak (...) w ten sposób, iż przyjmuje, że odwołujący J. S. ma prawo do ustalenia kapitału początkowego przy uwzględnieniu okresów składkowych:

-

od 7 maja 1974 roku do 17 maja 1974 roku;

-

od 24 marca 1977 roku do 22 kwietnia 1977 roku;

-

od 23 czerwca 1978 roku do 2 listopada 1978 roku;

-

od 19 grudnia 1978 roku do 24 kwietnia 1979 roku;

-

od 13 lipca 1979 roku do 28 sierpnia 1979 roku;

-

od 21 września 1979 roku do 1 kwietnia 1980 roku;

-

od 29 lipca 1980 roku do 11 lipca 1982 roku;

-

od 14 lipca 1982 roku do 2 sierpnia 1982 roku;

-

od 28 października 1982 roku do 20 grudnia 1983 roku;

-

od 23 stycznia 1984 roku do 26 maja 1984 roku;

-

od 12 listopada 1984 roku do 5 grudnia 1984 roku;

-

od 11 grudnia 1985 roku do 25 stycznia 1988 roku;

-

od 28 stycznia 1988 roku do 21 sierpnia 1988 roku;

-

od 24 sierpnia 1988 roku do 18 września 1988 roku;

-

od 5 marca 1990 roku do 30 września 1990 roku;

przy czym następujące zarobki – dochód stanowiły podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne J. S.:

-

za okres od 13 lipca 1979 roku do 28 sierpnia 1979 roku i od 21 września 1979 roku do 31 grudnia 1979 roku w wysokości 983,46 zł;

-

za okres od 1 stycznia 1980 roku do 1 kwietnia 1980 roku i od 29 lipca 1980 roku do 31 grudnia 1980 roku w wysokości 5 079,70 zł;

-

za okres od 1 stycznia 1981 roku do 31 grudnia 1981 roku w wysokości 4 303,76 zł;

-

za okres od 1 stycznia 1982 roku do 11 lipca 1982 roku w wysokości 2 508,27 zł;

-

za okres od 14 lipca 1982 roku do 2 sierpnia 1982 roku i od 28 października 1982 roku do 31 grudnia 1982 roku w wysokości 3 420,00 zł;

-

za okres od 1 stycznia 1983 roku do 20 grudnia 1983 roku w wysokości 38 224,00 zł;

-

za okres od 23 stycznia 1984 roku do 26 maja 1984 roku w wysokości 35 664,00 zł;

-

za okres od 12 listopada 1984 roku do 5 grudnia 1984 roku w wysokości 11 417,00 zł;

-

za okres od 1 stycznia 1988 roku do 25 stycznia 1988 roku, od 28 stycznia 1988 roku do 21 sierpnia 1988 roku i od 24 sierpnia 1988 roku do 18 września 1988 roku w wysokości 121 466,67 zł;

-

za okres od 5 marca 1990 roku do 30 września 1990 roku w wysokości 1 468 197,70 zł;

-

za pozostałe niewymienione okresy składkowe, przy ustalaniu kapitału początkowego, do obliczenia wskaźnika wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego należy uwzględnić minimalne wynagrodzenie obowiązujące w tych okresach.

2.  Oddala odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. (1) z dnia 20 lutego 2023 r. znak (...) w pozostałym zakresie.

3.  Oddala odwołanie od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. (1) z dnia 8 marca 2023 r. znak (...).

Sędzia Stanisław Pilarczyk

VU 293/23

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 8 marca 2023 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Oddział w O. (1), przyznał J. S. emeryturę od dnia 1 grudnia 2022 roku, to jest od miesiąca, w którym złożył on wniosek o emeryturę.

Organ rentowy ustalił, iż kwota zewidencjonowanych składek na koncie J. S. wynosi 8 795,64 zł, wyliczona emerytura wynosi 46,56 zł, a po waloryzacji – 53,45 zł.

Decyzją z dnia 20 lutego 2023 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Oddział w O. (1), odmówił J. S. ustalenia kapitału początkowego, ponieważ nie udowodnił on okresów składkowych przed dniem 1 stycznia 1999 roku.

Odwołania od powyższych decyzji z dnia 8 marca 2023 roku i z dnia 20 lutego 2023 roku złożył J. S. podnosząc, iż przed 1999 rokiem posiada okresy składkowe i że wysokość jego emerytury powinna być wyższa.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołań, podnosząc, iż J. S. nie udowodnił okresów składkowych przed 1999 rokiem.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

J. S. urodził się (...). W dniu 9 lutego 2023 roku złożył on wniosek o ustalenie kapitału początkowego, a 30 grudnia 2022 roku wniósł o przyznanie mu prawa do emerytury.

(okoliczności niesporne)

J. S. przez większość swojej aktywności zawodowej przebywał w zakładach karnych. Od dnia 7 maja 1974 roku do 17 maja 1974 roku był zatrudniony w (...) Zakładach (...).

(dowód – świadectwo pracy – akta Sądu dla nieletnich)

Od dnia 24 marca 1977 roku do dnia 22 kwietnia 1977 odwołujący był zatrudniony w Spółdzielni (...) w K..

(dowód – świadectwo pracy – k. 108 akt sądowych)

W okresach:

-

od dnia 23 czerwca 1978 roku do dnia 2 listopada 1978 roku,

-

od dnia 19 grudnia 1978 roku do dnia 24 kwietnia 1979 roku,

-

od dnia 13 lipca 1979 roku do dnia 28 sierpnia 1979 roku,

-

od dnia 21 września 1979 roku do dnia 1 kwietnia 1980 roku,

-

od dnia 29 lipca 1980 roku do dnia 11 lipca 1982 roku,

-

od dnia 14 lipca 1982 roku do dnia 2 sierpnia 1982 roku,

-

od dnia 28 października 1982 roku do dnia 20 grudnia 1983 roku,

J. S. był odpłatnie zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy w Areszcie Śledczym w O. (1) , Zakładzie Karnym w O. (2) i Zakładzie Karnym we W..

(dowód – zaświadczenie o wykonywaniu pracy z Zakładu Karnego we W. (1) z dnia 9 października 2023 roku – k. 79 akt sądowych)

Od dnia 23 stycznia 1984 roku do dnia 26 maja 1984 roku odwołujący był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy w (...) w K..

(dowód – świadectwo pracy – k. 98 akt sądowych)

Od dnia 12 listopada 1984 roku do dnia 5 grudnia 1984 roku J. S. był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy w Fabryce (...) w K..

(dowód – świadectwo pracy – k. 100 akt sądowych)

J. S. w okresach:

-

od dnia 11 grudnia 1985 roku do dnia 25 stycznia 1988 roku,

-

od dnia 28 stycznia 1988 roku do dnia 21 sierpnia 1988 roku,

-

od dnia 24 sierpnia 1988 roku do dnia 18 września 1988 roku,

-

od dnia 5 marca 1990 roku do dnia 30 września 1990 roku,

był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy w Zakładzie Karnym we W., Zakładzie Karnym w K. i Zakładzie Karnym w (...).

(dowód – zaświadczenie o wykonywaniu pracy – k. 32 i 103 akt sądowych)

Odwołujący w okresach:

-

od dnia 13 lipca 1979 roku do dnia 28 sierpnia 1979 roku,

-

od dnia 21 września 1979 roku do dnia 1979 roku,

przebywał w Zakładzie Karnym we W., będąc zatrudnionym odpłatnie, w pełnym wymiarze czasu pracy, osiągając wynagrodzenie, które stanowiło podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne w wysokości 983,46 zł.

(dowód – zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu ERP7 z Zakładu Karnego we W. z dnia 26 października 2023 roku – k. 55-56 akt sądowych, zaświadczenie z Zakładu Karnego we W. (1) o wykonywaniu pracy z dnia 9 października 2023 roku – k. 79 akt sądowych)

W 1980 roku J. S. przebywał w Zakładzie Karnym we W. (od dnia 1 stycznia do dnia 1 kwietnia 1980 roku i od dnia 29 lipca do dnia 31 grudnia 1980 roku), wykonując odpłatną pracę, w pełnym wymiarze czasu pracy, osiągając z tego tytułu wynagrodzenie stanowiące podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne, w wysokości 5079,70 zł.

(dowód – zaświadczenie o wykonywaniu pracy z Zakładu Karnego we W. (1) z dnia 9 października 2023 roku – k. 79 akt sądowych, zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu z Zakładu Karnego we W. (2) z dnia 26 października 2023 roku – k. 55-56 akt sądowych)

Cały 1981 rok odwołujący wykonywał odpłatną pracę, w pełnym wymiarze czasu pracy, w Zakładzie Karnym we W. osiągając z tego tytułu wynagrodzenie w wysokości 4 303,76 zł.

(dowód – zaświadczenie o wykonywaniu pracy z Zakładu Karnego we W. (1) z dnia 9 października 2023 roku – k. 79 akt sądowych, zaświadczenie z Zakładu Karnego we Wrocławiu o wysokości wynagrodzenia za 1981 rok – k. 56 akt sądowych)

Od dnia 1 stycznia 1982 roku do dnia 11 lipca 1982 roku J. S. przebywał w Zakładzie Karnym we W., wykonując odpłatną pracę, w pełnym wymiarze czasu pracy, osiągając z tego tytułu wynagrodzenie stanowiące podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne, w wysokości 2 508,27 zł.

(dowód – zaświadczenie o zatrudnieniu i wykonywaniu pracy z Zakładu Karnego we W. – k. 55-56 akt sądowych, zaświadczenie o wykonywaniu pracy z Zakładu Karnego we W. (1) – k. 79 akt sądowych)

Odwołujący w okresach:

-

od dnia 14 lipca 1982 roku do dnia 2 sierpnia 1982 roku,

-

od dnia 28 października 1982 roku do dnia 31 grudnia 1982 roku,

-

od dnia 1 stycznia 1983 roku do dnia 20 grudnia 1983 roku,

odbywał karę w Zakładzie Karnym w O. (2) i za 1982 rok osiągnął wynagrodzenie w wysokości 3 420 zł, stanowiące podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu wykonywania, w pełnym wymiarze czasu pracy, odpłatnej pracy, a za okres od 1 stycznia 1983 roku do dnia 20 grudnia 1983 roku – w wysokości 38 224 zł.

(dowód – zaświadczenie o wykonywaniu pracy z Zakładu Karnego we W. (1) z dnia 9 października 2023 roku – k. 79 akt sądowych, zaświadczenie o wynagrodzeniu w Zakładzie Karnym w O. (2)/Wrocławiu za 1982 i 1983 rok –k. 81 akt sądowych)

J. S., będąc zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy w (...) w K. od dnia 23 stycznia 1984 roku do dnia 26 maja 1984 roku, osiągnął wynagrodzenie stanowiące podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne w wysokości 35 644 zł.

(dowód – zaświadczenie o zatrudnienie i wynagrodzeniu z (...) w K. za 1984 rok – k. 96-97 akt sądowych)

Od dnia 12 listopada 1984 roku do dnia 5 grudnia 1984 roku odwołujący był zatrudniony w Zakładach (...) w K. i z tego tytułu osiągnął wynagrodzenie stanowiące podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne w wysokości 11 417 zł.

(dowód – zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu z (...) S.A. z dnia 29 lutego 2024 roku – k. 106 akt sądowych)

J. S. w okresach:

-

od dnia 1 stycznia 1988 roku do dnia 25 stycznia 1988 roku,

-

od dnia 28 stycznia 1988 roku do dnia 21 sierpnia 1988 roku,

-

od dnia 24 sierpnia 1988 roku do dnia 18 września 1988 roku,

-

od dnia 5 marca 1990 roku do dnia 30 września 1990 roku,

przebywał w Zakładzie Karnym we W., Zakładzie Karnym w K. i Zakładzie Karnym w S.. Wykonywał tam odpłatną pracę, w pełnym wymiarze czasu pracy i osiągnął z tego tytułu wynagrodzenie stanowiące podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne w wysokości za 1988 rok 121 466,67 zł, a za 1990 rok – w wysokości 1. 468.197,70 zł.

(dowód – zaświadczenie o wykonywaniu pracy z Zakładu Karnego we W. z dnia 15 września 2023 roku – k. 103 akt sądowych, zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu z Zakładu Karnego we W. z dnia 18 września 2023 roku – k. 101-102 akt sądowych)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o świadectwa pracy, zaświadczenia o wysokości wynagrodzeń będących podstawą wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne, zaświadczeń Zakładów Karnych o wykonywaniu przez J. S. odpłatnej pracy w pełnym wymiarze czasu pracy oraz w oparciu o zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu ERP 7 z Zakładów Karnych, gdzie wykonywał on odpłatną pracę.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Z dwóch zaskarżonych decyzji Zakładu (...), Oddział w O. (1), z dnia 8 marca 2023 roku odnośnie wysokości emerytury i z dnia 20 lutego 2023 roku, którą to decyzją odmówiono J. S. ustalenia kapitału początkowego, spór w zasadzie ogranicza się do ustalenia odwołującemu kapitału początkowego.

W świetle zebranego materiału dowodowego odwołanie J. S. zasługuje na uwzględnienie w części, a w pozostałym zakresie podlega oddaleniu.

Zgodnie z art. 24 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U.2023 poz. 1251 t.j.) ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 roku przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku emerytalnego wynoszącego co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn, z zastrzeżeniem art. 46, 47, 50, 50a, 50e i 184.

Zgodnie z art. 25 ustawy emerytalnej podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24, stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem waloryzacji składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury, zwaloryzowanego kapitału początkowego określonego w art. 173-175 oraz kwot środków zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych, z zastrzeżeniem ust. 1a i 1b oraz art. 185.

Zgodnie z art. 26 ustawy emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia ustalonej w sposób określony w art. 25 przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego, z uwzględnieniem ust. 5 i art. 183.

Zgodnie z art. 173 ustawy dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 roku, którzy przed dniem wejścia w życie ustawy opłacali składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek, ustala się kapitał początkowy.

Kapitał początkowy stanowi równowartość kwoty obliczonej według zasad określonych w art. 174 pomnożonej przez wyrażone w miesiącach średnie dalsze trwanie życia ustalone zgodnie z art. 26 ust. 3 dla osób w wieku 62 lat.

Wartość kapitału początkowego ustala się na dzień wejścia w życie ustawy.

Zgodnie art. 174 kapitał początkowy ustala się na zasadach określonych w art. 53, z uwzględnieniem ust. 2-12.

Przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy:

1) okresy składkowe, o których mowa w art. 6;

2) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 5;

3) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 1-3 i 6-12, w wymiarze nie większym niż określony w art. 5 ust. 2.

Przy ustalaniu kapitału początkowego do okresów, o których mowa w art. 7 pkt 5 stosuje się art. 53 ust. 1 pkt 2.

Podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się na zasadach określonych w art. 15, 16, 17 ust. 1 i 3 oraz 18, z tym że okres kolejnych 10 lat kalendarzowych ustala się z okresu przed dniem 1 stycznia 1999 roku (ust. 3).

Jeżeli okres wskazany do ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego obejmuje rok kalendarzowy, w którym ubezpieczony pozostawał w ubezpieczeniu społecznym na podstawie przepisów prawa polskiego jedynie przez część miesięcy tego roku, do obliczenia stosunku sumy kwot podstawy wymiaru składek i kwot, o których mowa w art. 15 ust. 3, w okresie tego roku do przeciętnego wynagrodzenia, przyjmuje się sumę kwot przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ogłoszonego za ten rok kalendarzowy odpowiednią do liczby miesięcy pozostawania w ubezpieczeniu (3b).

Do obliczenia kapitału początkowego przyjmuje się kwotę bazową wynoszącą 100% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w II kwartale kalendarzowym 1998 r.

Przy obliczaniu kapitału początkowego część kwoty bazowej wynoszącej 24% tej kwoty mnoży się przez współczynnik proporcjonalny do wieku ubezpieczonego oraz okresu składkowego i nieskładkowego osiągniętego do dnia 31 grudnia 1998 r.

Staż ubezpieczonego, o którym mowa w ust. 8, określa się w pełnych latach, z tym że jeżeli ubezpieczony ma więcej niż 6 miesięcy tego stażu ponad pełne lata, staż ten zaokrągla się w górę.

Staż ubezpieczeniowy i wymagany staż, o których mowa w ust. 8, określa się w dniach, jeżeli jest to dla ubezpieczonego korzystniejsze.

Dla osób, które nie pozostają w ubezpieczeniu, kapitał początkowy ustala się na ich udokumentowany wniosek.

Ustalenie kapitału początkowego następuje w formie decyzji organu rentowego. Od decyzji organu rentowego przysługują osobie zainteresowanej środki odwoławcze określone w odrębnych przepisach.

Ponowne ustalenie wysokości kapitału początkowego następuje w okolicznościach określonych w art. 114.

Zgodnie natomiast z treścią art. 15 ust. 2a cytowanej ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru składek w okresie pozostawania w stosunku pracy wskazanym do ustalenia podstawy wymiaru emerytury i renty, za podstawę wymiaru składek przyjmuje się kwotę obowiązującego w tym okresie minimalnego wynagrodzenia pracowników, proporcjonalnie do okresu podlegania ubezpieczeniu i wymiaru czasu pracy (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2003 roku, III UZP 2/03, OSNAPiUS z 2003 roku nr 14 poz. 338).

Zgodnie z treścią art. 6 ust. 2 pkt 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych za okresy składkowe uważa się również przypadające przed dniem 15 listopada 1991 roku okresy (za które została opłacona składka na ubezpieczenie społeczne albo za które nie było obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne) pracy wykonywanej w czasie odbywania na obszarze Państwa Polskiego kary pozbawienia wolności, kary aresztu za wykroczenie oraz w czasie tymczasowego aresztowania – w wymiarze czasu pracy nie niższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy określonego dla takiej pracy.

Zgodnie z przepisem art. 6 ust. 2 pkt 1a ustawy emerytalnej, za okresy składkowe uważa się również przypadające przed dniem 15 listopada 1991 r. następujące okresy, za które została opłacona składka na ubezpieczenie społeczne albo za które nie było obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne - zatrudnienia po ukończeniu 15 lat życia na obszarze Państwa Polskiego - w wymiarze nie niższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy, jeżeli w tych okresach pracownik pobierał wynagrodzenie lub zasiłki z ubezpieczenia społecznego: chorobowy, macierzyński lub opiekuńczy albo rentę chorobową.

Przedmiotem żądania odwołującego w niniejszej sprawie było doliczenie do stażu pracowniczego okresu wykonywania pracy w trakcie odbywania kary w ramach zakładów karnych i okres składkowy odwołującego z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy w okresie gdy przebywał na wolności u różnych pracodawców i tym samym ustalenie dla niego kapitału początkowego.

Wykonywanie pracy podczas odbywania kary pozbawienia wolności unormowane zostało w ustawach odrębnych od ustawy emerytalnej. Obecnie regulacje te znajdują się w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 roku kodeks karny wykonawczy (Dz. U. z 2020 r. poz. 523, tekst jednolity z późn. zm., zwana dalej k.k.w.), której art. 121 § 1 stanowi, że skazanego zatrudnia się na podstawie skierowania do pracy albo umożliwia się skazanemu wykonywanie pracy zarobkowej w ramach umowy o pracę, umowy zlecenia, umowy o dzieło, umowy o pracę nakładczą lub na innej podstawie prawnej. Wskazany przepis wyraźnie rozróżnia więc podstawę wykonywania pracy w postaci skierowania przez administrację zakładu karnego oraz stosunku zobowiązaniowego zawieranego pomiędzy zakładem karnym a osadzonym. Bez wątpienia tylko w tym drugim przypadku można uznać okres pracy jako składkowy.

Obowiązujący poprzednio kodeks karny wykonawczy z dnia 19 kwietnia 1969 roku (Dz. U. z 1969 roku, Nr 13, poz. 98, tekst jednolity z późn. zm., zwany dalej k.k.w. z 1969 roku) w art. 47 przewidywał z kolei, że skazany miał obowiązek wykonywania pracy lub pobierania nauki oraz przestrzegania ustalonego w zakładzie karnym porządku i dyscypliny, a w szczególności posłuszeństwa wobec przełożonych, poprawnego stosunku do innych skazanych i sumiennego stosunku do pracy. Z kolei art. 49 k.k.w. z 1969 roku wprowadzał – podobnie jak obecny k.k.w. - rozróżnienie co do podstaw zatrudnienia. Zgodnie z regulacjami zawartymi w § 1-3 tego przepisu zatrudnienie skazanego miało na celu wdrożenie go do pracy i nauczenie zawodu dla przygotowania do uczciwego życia na wolności, a także zachowanie i rozwój sił fizycznych oraz umysłowych. Czas pracy skazanego odpowiadał ogólnie przyjętemu czasowi pracy, a należność skazanego za pracę ustalano według stawek obowiązujących w jednostkach gospodarki uspołecznionej tej dziedziny produkcji lub usług, w której skazany jest zatrudniony. Natomiast § 4 przepisu przewidywał, że za prace porządkowe oraz za prace pomocnicze o charakterze administracyjno-gospodarczym, wykonywane w obrębie zakładu karnego, a także za publiczne roboty porządkowe wynagrodzenie skazanemu nie przysługiwało; za sumienną pracę mogły być jednak przyznawane nagrody pieniężne. Zacytowany przepis wprowadzał zatem jasny podział na prace w ramach zatrudnienia oraz prace porządkowe, które nie były odpłatne.

Z kolei w myśl art. 49 ¹ § 1 i 2 wspomnianej ustawy, okres pracy wykonywanej w czasie odbywania kary pozbawienia wolności w wymiarze czasu pracy nie niższym niż połowa obowiązującego pracownika w danym zawodzie uważany był za okres równorzędny z okresami zatrudnienia w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, przy czym okresy te wlicza się do okresu pracy, od którego zależały uprawnienia pracownicze.

W wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 22 grudnia 2020 roku (III AUa 898/20) podkreślono, iż „Zaliczeniu do okresów składkowych związanych z uprawnieniami emerytalnymi podlegają okresy wykonywania odpłatnej pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności w wymiarze czasu nie niższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy.”.

Z treści § 22 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 roku w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz. U. z 2011 roku poz. 237 nr 1412) wynika, że jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, środkiem dowodowym stwierdzającym okresy zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania oraz spółdzielczej umowy o pracę jest świadectwo pracy, zaświadczenie płatnika składek lub innego właściwego organu, wydane na podstawie posiadanych dokumentów, lub inny dokument, w tym szczególności:

1.  legitymacja ubezpieczeniowa;

2.  legitymacja służbowa, legitymacja związku zawodowego, umowa o pracę, wpis w dowodzie osobistym oraz pisma kierowane przez pracodawcę do płatnika w czasie trwania zatrudnienia.

Nie budzi zatem wątpliwości, że obecnie zakres kompetencji organu rentowego w zakresie środków dowodowych został poszerzony o „inny dokument, na podstawie którego można ustalić wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu lub uposażenia”.

Zgodnie z § 21 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 roku w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe środkiem dowodowym stwierdzającym wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu oraz uposażenia przyjmowanego do ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty są zaświadczenia pracodawcy lub innego płatnika składek, legitymacja ubezpieczeniowa lub inny dokument, na podstawie którego można ustalić wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu lub uposażenia.

Oznacza to, że to na osobie zainteresowanej ciąży obowiązek przedłożenia dokumentacji wymaganej przepisami art. 116 ust. 5 cytowanej ustawy emerytalnej i przepisami rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz. U. z 2011 r. Nr 237, poz. 1412).

W wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 29 sierpnia 2019 roku (III AUa 122/19, Lex nr 2754710) podkreślono, iż „zgodnie z treścią art. 116 ust. 5 u.e.r.f.u.s. w postępowaniu przed Zakładem Ubezpieczeń Społecznych do wniosku o przyznanie świadczenia powinien dołączyć dowody uzasadniające prawo i wysokość tego świadczenia, co oznacza, że ciężar dowodu w tym zakresie spoczywa na wnioskodawcy.”.

Stosownie do art. 6 k.c., ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Wskazać w tym miejscu należy, że nie jest rzeczą sądu zarządzenie dochodzeń w celu uzupełnienia lub wyjaśnienia twierdzeń stron i wykrycia środków dowodowych pozwalających na ich udowodnienie, ani też sąd nie jest zobowiązany do przeprowadzenia z urzędu dowodów zmierzających do wyjaśnienia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy (art. 232 k.p.c.). W postępowaniu sądowym ubezpieczony może korzystać z wszelkich środków dowodowych stwierdzających wysokość zarobków lub dochodów stanowiących podstawę wymiaru emerytury lub renty, w szczególności z dowodów dokumentów oraz z przesłuchania świadków (por. wyrok Sądu Najwyższego z 25 lipca 1997 roku, II UKN 186/97, OSNP 11/1998, poz. 342). Obowiązek przedstawienia dowodów spoczywa na stronach (art. 3 k.p.c.), a ciężar udowodnienia faktów mających dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie (art. 227 k.p.c.) spoczywa na stronie, która z faktów tych wywodzi skutki prawne (art. 6 k.c.). Stanowisko takie zawarł Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 grudnia 1996 roku (sygn. akt I CKU 45/96 opubl. OSNC z 1997 r., z.6-7, poz. 76). Podobnie, w wyroku z 7 października 1998 roku (II UKN 244/98, OSNAPiUS 1999, Nr 20, poz. 662) Sąd Najwyższy stwierdził nawet, że od 1 lipca 1996 roku nastąpiło zniesienie zasady odpowiedzialności sądu za wynik postępowania dowodowego, także w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych.

Dodatkowo judykatura stoi na stanowisku, że w postępowaniu sądowym nie obowiązują ograniczenia co do środków dowodowych, stwierdzających wysokość zarobków lub dochodów stanowiących podstawę wymiaru emerytury lub renty (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 lipca 1997 roku, II UKN 186/97, OSNP 1998/11/342; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 2006 roku, I UK 115/06).

Pamiętać jednak należy, że zaliczenie nieudokumentowanych okresów składkowych do uprawnień oraz wzrostu świadczeń emerytalno-rentowych wymaga dowodów niebudzących wątpliwości, spójnych i precyzyjnych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 1998 roku, II UKN 440/97; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca 2007 roku, I UK 36/07; wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 30 października 2013 roku, III AUa 269/13).

Wysokości wynagrodzenia lub danego składnika nie można ustalać w sposób przybliżony, ale pewny, na podstawie konkretnego dokumentu bądź jego kopii, który zachował się w dokumentacji osobowej ubezpieczonego. Chodzi tutaj o umowy o pracę czy angaże, w których zawarte są dane dotyczące wynagrodzenia. W takim wypadku uwzględnić można składniki wynagrodzenia, które są pewne, wypłacane były w danym okresie, stałe i w określonej wysokości (por. wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 18 stycznia 2012 roku, III AUa 1555/11, Lex nr 1113058).

Z całą mocą podkreślenia wymaga, że przepisy prawa ubezpieczeń społecznych są normami bezwzględnie obowiązującymi i nie zawierają unormowań pozwalających na ustalanie wynagrodzeń w sposób przybliżony lub prawdopodobny. Ustalenie rzeczywistych zarobków jest decydujące o rozmiarze opłacanej składki na ubezpieczenia społeczne. Właściwie tylko dokumentacja własna stanowi w postępowaniu sądowym precyzyjny dowód na wysokość świadczeniobiorcy. W orzecznictwie zgodnie przyjmuje się, że co do zasady nie ma możliwości wyliczenia wynagrodzenia, a co za tym idzie wysokości składek na ubezpieczenie społeczne oraz wskaźnika podstawy wymiaru emerytury lub renty w oparciu o hipotetyczne wyliczenia, uśrednione czy też wynikające z porównania wynagrodzenia innych pracowników (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca 2007 roku, I UK 36/07, Legalis nr 181419). Sąd Apelacyjny w Łodzi również niejednokrotnie wypowiadał się w tej kwestii stwierdzając, że wysokości wynagrodzenia, stanowiącego podstawę wymiaru świadczeń emerytalno-rentowych, nie powinno się udowadniać wyłącznie zeznaniami świadków, jeśli świadkowie nie są w stanie konkretnie i precyzyjnie podać wysokości osiąganego przez wnioskodawcę wynagrodzenia. Wprawdzie w toku postępowania sądowego strona może dowodzić wysokości wynagrodzeń na potrzeby ustalenia wysokości podstawy wymiaru świadczenia wszelkimi środkami dowodowymi, zatem dowodem na tę okoliczność mogą być zarówno dokumenty dotyczące wynagradzania osób zatrudnionych w tym samym okresie, w tym samym zakładzie pracy i przy pracy tego samego rodzaju co ubezpieczony, jak też zeznania tych osób, nie oznacza to jednak, że wykazanie konkretnych zarobków w celu obliczenia wysokości świadczenia z ubezpieczenia społecznego może być dokonywane w sposób przybliżony, jedynie na zasadzie uprawdopodobnienia (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 16 lipca 2013 roku, III AUa 1714/12, Legalis nr 739136; wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 29 września 2014 roku, III AUa 2618/13, Legalis nr 1163500).

W wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 19 października 2016 roku (III AUa 2185/15) podkreślono, iż „Rzeczą sądu w sprawach o wysokość emerytury jest dokładne ustalenie wysokości wynagrodzenia otrzymywanego przez ubezpieczonego w danym okresie. Zarobki za poszczególne miesiące i wybrane lata kalendarzowe wykazane muszą być w sposób nie budzący wątpliwości w ściśle określonej kwotowo wysokości i co do odprowadzonych od nich składek na ubezpieczenie społeczne. Nie można natomiast przyjmować wysokości wynagrodzenia opartego wyłącznie na przypuszczeniach, czy też twierdzeniach ubezpieczonego, jak też dowodach niejasnych. Przepisy prawa ubezpieczeń społecznych są normami bezwzględnie obowiązującymi i nie zawierają unormować pozwalających na ustalanie wynagrodzeń w sposób przybliżony lub prawdopodobny.”.

Odwołujący powinien więc przedłożyć dowody, na podstawie których możliwe byłoby ustalenie wysokości otrzymywanych wynagrodzeń w spornych okresach zatrudnienia.

Z poczynionych ustaleń faktycznych wynika, iż J. S., jak w punkcie 1 wyroku, udowodnił okresy składkowe związane z wykonywaniem pracy w pełnym wymiarze czasu pracy u wskazanych pracodawców jak i w uwzględnionych okresach, w czasie wykonywania kar pozbawienia wolności, wykonywał odpłatne prace i wykazał wynagrodzenia stanowiące podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne. Natomiast tam, gdzie odwołujący udowodnił jedynie okres składkowych z tytułu zatrudnienia wykonywanego w okresie nie przebywania w zakładach karnych, zgodnie z cytowanymi wyżej przepisami, przy ustalaniu kapitału początkowego należy przyjąć minimalne wynagrodzenie obowiązujące w tym czasie.

Mając powyższe na względnie Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., w punkcie 1 wyroku, zmienił zaskarżoną decyzją z dnia 20 lutego 2023 roku. W pozostałym zakresie żądania J. S. o uwzględnienie innych okresów składkowych, których odwołujący nie udowodnił i nie wykazał, Sąd odwołanie, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., oddalił, co znalazło odzwierciedlenie w punkcie 2 wyroku.

Odwołujący nie kwestionował, choć się od niej odwołał, decyzji organu rentowego z dnia 8 marca 2023 roku, gdzie ustalono wysokość jego emerytury wyłącznie na podstawie składek zewidencjonowanych na koncie z uwzględnieniem waloryzacji, to jest jego składek na ubezpieczenie emerytalno-rentowe począwszy od dnia 1 stycznia 1999 roku i dlatego odwołanie w tym zakresie, zgodnie z art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., również podlegało oddaleniu, co znalazło odzwierciedlenie w punkcie 3 wyroku.

Sędzia Stanisław Pilarczyk