Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Kaliszu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 października 2024 r.

Sąd Okręgowy w Kaliszu V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Stanisław Pilarczyk

Protokolant: st.sekr.sądowy Anna Sobańska

po rozpoznaniu w dniu 29 października 2024 r. w Kaliszu

odwołania A. M.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

z dnia 2 kwietnia 2024 r. Nr (...)

w sprawie A. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o rekompensatę z tytułu pracy w szczególnych warunkach

Zmienia zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. z dnia 2 kwietnia 2024 r., znak (...), w ten sposób, że przyznaje A. M. rekompensatę z tytułu pracy w szczególnych warunkach od dnia (...).

Sędzia Stanisław Pilarczyk

UZASADNIENIE

Decyzją z 2 kwietnia 2024 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Oddział w O., po rozpatrzeniu wniosku A. M. z dnia 8 stycznia 2024 roku, odmówił mu prawa do przyznania rekompensaty z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że nie został udokumentowany 15-letni okres wykonywania zatrudnienia w szczególnych warunkach do dnia 31 grudnia 2008 roku, wskazując, że wnioskodawca udowodnił okres wykonywania pracy w szczególnych warunkach jedynie w wymiarze 14 lat 1 miesiąc i 1 dzień. Do okresu pracy w szczególnych warunkach organ rentowy nie zaliczył odwołującemu okresu równorzędnego z okresem pracy na kolei od 1 sierpnia 1991 roku do 31 stycznia 1995 roku oraz okresu od 1 sierpnia 1991 roku do 31 grudnia 2008 roku, gdyż odwołujący za ten okres nie przedstawił świadectwa pracy w szczególnych warunkach.

A. M. odwołał się od powyższej decyzji, wnosząc o zaliczenie okresu pracy równorzędnego na kolei 1 sierpnia 1991 roku do 31 stycznia 1995 roku oraz okresu od 1 lutego do 1999 roku do 31 grudnia 2008 roku.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

A. M. urodził się (...).

(okoliczność bezsporna)

Od 2 września 1974 roku do 5 listopada2009 roku odwołujący R. Z. był zatrudniony w Fabryce (...) w O., która była następcą prawnym Zakładów (...) w O., która to Fabryka (...) w strukturach kolejowych (...) pozostawała do 31 lipca 1991 roku, a okres pracy odwołującego od 1 sierpnia 1991 roku do 31 stycznia 1995 roku jest okresem równorzędnym z okresem pracy na kolei. Od 1 lutego 1995 roku do 31 grudnia 2008 roku odwołujący pracował przy wycinaniu gazowym. Odwołujący w Fabryce (...) pracował w pełnym wymiarze czasu pracy przy czym od 2 września 1974 roku do 19 czerwca 1977 roku miał status ucznia ucząc się zawodu mechanika urządzeń kolejowych.

(dowód – świadectwo pracy odwołującego z Fabryki (...) z5 listopada 2009 roku – akta osobowe odwołującego z Fabryki (...))

Zakłady (...), a następnie Fabryka (...) zajmowała się naprawą wagonów kolejowych w tym głównie naprawami wagonów towarowych. Od 1985 roku do 5 listopada 2009 roku odwołujący pracował przy wycinaniu palnikiem gazowym jako rozpalacz. Jego praca polegała na wycinaniu palnikiem acetylenowo gazowym różnych elementów metalowych naprawianych wagonów kolejowych towarowych, które były uszkodzone, skorodowane, pokrzywione. W miejsce usuniętych elementów metalowych wagonów kolejowych były wstawiane nowe elementy. Odwołujący w tym czasie pracował na wydziale naprawy wagonów kolejowych Z4, pracując w brygadzie. Odwołujący zajmował się przede wszystkim wycinanie gazowym uszkodzonych czy skorodowanych elementów metalowych wagonów, a następnie ślusarze wraz z spawaczami zajmowali się wstawianiem i spawanie nowych elementów wagonów kolejowych. W razie konieczności odwołujący zajmował się również spawaniem.

(dowód – dokumenty osobowo-finansowe odwołującego – akta osobowe odwołującego z Fabryki (...), zeznania świadka Z. Z. z dnia 10 września 2024 roku [00:19:34:][00:35:32 ], zeznania świadka T. M. z dnia 29 października 2024 roku [00:03: 46][00:17:14], zeznania odwołującego z dnia 10 września 2024 roku [00:01:29][00:16:14] i z 29 października 2024 roku[00:19:30] [0:26:46])

W dniu 12 stycznia 2024 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. przyznał odwołującemu prawo do emerytury od 4 lutego 2024 roku.

(dowód – decyzja z dnia 2 kwietnia 2024 roku – akta ZUS)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy, w tym w aktach ZUS, na podstawie zeznań świadków, którzy między innymi w okresie od 1991 roku do 2009 roku pracowali razem z odwołującym w Fabryce (...), oraz korespondującego z tymi dowodami przesłuchania ubezpieczonego.

Zebrany materiał dowodowy Sąd uznał za kompletny i spójny, a tym samym za wystarczający do poczynienia ustaleń faktycznych oraz na rozstrzygnięcie sprawy.

Uzasadnienie prawne

Sąd Okręgowy w Kaliszu zważył, co następuje:

Odwołanie jest zasadne.

Zgodnie z art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych (Dz. U. z 2023 r. poz. 164 t.j.) rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wynoszący co najmniej 15 lat.

Stosownie do treści ust. 2 tego przepisu rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

W myśl art. 23 ust. 1 i 2 powołanej ustawy ustalenie rekompensaty następuje na wniosek ubezpieczonego o emeryturę; rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego, o którym mowa w przepisach art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

W myśl art. 26 w zw. z art. 24 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1251) emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia ustalonej w sposób określony w art. 25 przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego, z uwzględnieniem ust. 5. Wiek ubezpieczonego w dniu przejścia na emeryturę wyraża się w ukończonych latach i miesiącach. Średnie dalsze trwanie życia ustala się wspólnie dla mężczyzn i kobiet oraz wyraża się w miesiącach.

Zgodnie z art. 15 w związku z art. 174 ust. 3 i 3b ww. ustawy do obliczenia wskaźnika wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego przyjmuje się przeciętną podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych wybranych przez zainteresowanego z lat poprzedzających 1 stycznia 1999 roku, albo – na wniosek ubezpieczonego – przeciętną podstawę wymiaru składki z 20 lat kalendarzowych, przypadających przed rokiem złożenia wniosku, wybranych z całego okresu ubezpieczenia.

W myśl art. 174 ust. 3b (w brzmieniu obowiązującym od 1 października 2013 roku) jeżeli okres wskazany do ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego obejmuje rok kalendarzowy, w którym ubezpieczony pozostawał w ubezpieczeniu społecznym na podstawie przepisów prawa polskiego jedynie przez część miesięcy tego roku, do obliczenia stosunku sumy kwot podstaw wymiaru składek i kwot, o których mowa w art. 15 ust. 3, w okresie tego roku do przeciętnego wynagrodzenia, przyjmuje się sumę kwot przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ogłoszonego za ten rok kalendarzowy odpowiednią do liczby miesięcy pozostawania w ubezpieczeniu.

Zgodnie z art. 174 ust. 9a staż ubezpieczeniowy i wymagany staż określa się w dniach, jeżeli jest to dla ubezpieczonego korzystniejsze.

Celem rekompensaty, podobnie jak i emerytury pomostowej, jest łagodzenie skutków utraty możliwości przejścia na emeryturę przed osiągnięciem wieku emerytalnego przez pracowników zatrudnionych przy pracach w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. W przypadku rekompensaty, realizacja tego celu, polega, jednak, nie na stworzeniu możliwości wcześniejszego zakończenia aktywności zawodowej, lecz na odpowiednim zwiększeniu podstawy wymiaru emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, do której osoba uprawniona nabyła prawo po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego (zob. M. Zieleniecki, Komentarz do art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych, LEX/el. 2017; wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 31 marca 2016 roku, III AUa 1899/15, LEX 2044406).

Przepisy art. 2 pkt 5 i art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych formułują dwie zasadnicze przesłanki nabycia prawa do rekompensaty, tj.:

1) nienabycie prawa do emerytury pomostowej,

2) osiągnięcie okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze do dnia wejścia w życie ustawy tj. do 31 grudnia 2008 roku w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wynoszącego co najmniej 15 lat.

Przesłanką negatywną zawartą w art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych jest nabycie prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Skoro zgodnie z art. 23 ustawy o emeryturach pomostowych rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego, a zgodnie z art. 173 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych kapitał początkowy ustala się dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 roku, za których były opłacane składki na ubezpieczenie społeczne przed dniem 1 stycznia 1999 roku, to warunek sformułowany w art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych należy rozumieć w taki sposób, że rekompensata jest adresowana wyłącznie do ubezpieczonych objętych systemem emerytalnym zdefiniowanej składki, którzy przed osiągnięciem podstawowego wieku emerytalnego nie nabyli prawa do emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych obliczanej według formuły zdefiniowanego świadczenia. Analiza układu warunkującego prawo do emerytury pomostowej prowadzi do wniosku, że świadczenie to przysługuje tym pracownikom, którzy osiągnęli co najmniej 15-letni okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 32 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ale nie nabyli prawa do emerytury pomostowej z powodu nieuznania ich pracy za wykonywaną w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych.

W przedmiotowej sprawie bezsporne jest, że odwołujący się nie nabył prawa do emerytury pomostowej, ani prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym w związku z wykonywaniem pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze.

Stosownie natomiast do treści art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1251 t.j.) za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia w podmiotach, w których obowiązują wykazy stanowisk ustalone na podstawie przepisów dotychczasowych.

Z kolei przepis art. 32 ust. 4 stanowi, że wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych, to jest na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 z późn. zm.).

Z § 1 cytowanego rozporządzenia wynika, że jego treść stosuje się do pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, wymienione w § 4-15 rozporządzenia oraz w wykazach stanowiących załącznik do rozporządzenia.

Przepis § 2 ust. 1 rozporządzenia ustala, że za okresy uzasadniające nabycie prawa do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu uważa się okresy, w których praca w szczególnych warunkach jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

Stosownie bowiem do § 4 ust. 3 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze do okresów zatrudnienia w szczególnych warunkach, o których mowa w ust. 1, zalicza się także okresy zatrudnienia na kolei w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 roku w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz.U.2011.237.1412) określone zostały środki dowodowe, które powinny być dołączone do wniosku, stwierdzające okoliczności uzasadniające przyznanie tego świadczenia. W myśl § 21-23 powołanego rozporządzenia środkiem dowodowym stwierdzającym okresu zatrudnienia są pisemne zaświadczenia zakładów pracy, wydane na podstawie posiadanych dokumentów, oraz legitymacje ubezpieczeniowe, a także inne dowody z przebiegu ubezpieczenia. W przypadku zaś ubiegania się pracownika o przyznanie emerytury z tytułu zatrudnienia w szczególnym charakterze, zaświadczenie zakładu pracy powinno stwierdzać charakter i stanowisko pracy w poszczególnych okresach oraz inne okoliczności, od których jest uzależnione przyznanie takiej emerytury lub renty. Wyjątek od zasady ustalonej w powołanym przepisie jest zawarty w § 25 wymienionego rozporządzenia, który przewiduje, że okresy zatrudnienia mogą być udowodnione zeznaniami świadków, gdy zainteresowany wykaże, że nie może przedstawić zaświadczenia zakładu pracy.

Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 27 maja 1985 roku (III UZP 5/85) wyjaśnił, że w postępowaniu o świadczenia emerytalno-rentowe dopuszczalne jest przeprowadzenie przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych dowodu z zeznań świadków na okoliczność zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, jeżeli zainteresowany wykaże, że nie może przedstawić zaświadczenia zakładu pracy. Pogląd ten został rozwinięty w znowelizowanym art. 473 k.p.c., który stanowi, że w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych nie stosuje się przepisów ograniczających dopuszczalność dowodu ze świadków i z przesłuchania stron. W postępowaniu przed tymi sądami okoliczności mające wpływ na prawo do świadczeń mogą być udowadniane wszelkimi dostępnymi środkami dowodowymi (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 1996 roku, II URN 3/95, OSNP 1996/16/239).

W wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 5 czerwca 2018 roku (III AUa 600/17, Lex nr 2537582) podkreślono, iż „w postępowaniu sądowym okoliczności mające wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość mogą być dowodzone wszelkimi środkami dowodowymi, przewidzianymi w Kodeksie postępowania cywilnego, gdyż ograniczenia dowodowe zawarte w rozporządzeniu w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe dotyczą wyłącznie postępowania przed tymi organami. Nie mają więc zastosowania w postępowaniu sądowym, opartym na zasadzie swobodnej oceny dowodów.”.

W postępowaniu sądowym, toczącym się z odwołania ubezpieczonego od decyzji organu rentowego dopuszczalne jest przeprowadzenie wszelkich dowodów dla wykazania okoliczności mających wpływ na prawo skarżącego do świadczenia i to zarówno wtedy, gdy pracodawca wystawił świadectwo pracy, a Zakład Ubezpieczeń Społecznych kwestionuje jego treść, jak i wówczas, gdy dokument taki z żadnych przyczyn nie może być sporządzony (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 14 grudnia 2004 roku, III AUa 2472/03, Lex nr 151770).

Tym samym, brak świadectwa pracy wykonywanej w warunkach szczególnych, lub wydanie świadectwa, które nie spełnia wymagań formalnych, nie przekreśla ustalania, że tego rodzaju praca była wykonywana. W szczególności, ubezpieczony może wykazywać innymi środkami dowodowymi, że praca świadczona była w warunkach szczególnych. W postępowaniu z zakresu ubezpieczeń społecznych, stosuje się, bowiem, te same reguły dowodzenia, jak w zwykłym procesie cywilnym. W szczególności, zastosowanie mają art. 6 k.c., art. 232 k.p.c. W sprawie o świadczenia z tytułu pracy w warunkach szczególnych, gdzie przedmiotem ustaleń sądu ma być charakter zatrudnienia, dokonywanie ustaleń stanu faktycznego odbywa się z reguły poprzez przeprowadzenie dowodów osobowych oraz – o ile to jest możliwe - dowodów z dokumentów znajdujących się w aktach osobowych. Osobowe źródła dowodowe (w tym zarówno zeznania świadków, jak i strony procesowej) muszą być skonfrontowane z istniejącą dokumentacją i dopiero uzyskanie przekonania graniczącego z pewnością co do przebiegu zatrudnienia, może pozwolić na pozytywne rozstrzygnięcie o prawie do świadczeń. Ocena osobowych źródeł dowodowych musi być przy tym wolna od jakiejkolwiek dowolności, uwzględniając reguły logiki oraz zasady doświadczenia zawodowego (por. Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 27 października 2016 roku, III AUa 41/16 LEX nr 2151525). Dla rozstrzygnięcia spornej kwestii zasadnym stało się zatem ustalenie, czy praca wykonywana przez wnioskodawcę w spornym okresie była pracą wykonywaną w warunkach szczególnych, o jakich mowa w cytowanych wyżej przepisach.

W wykazie A, dział XIV poz. 12 do załącznika do wyżej cytowanego rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 roku jako praca w szczególnych warunkach jest wymieniona praca przy spawaniu i wycinaniu elektrycznym, gazowym i atomowodorowym. Również w Zarządzeniu Nr. 64 Ministra Komunikacji z dnia 29 czerwca 1983 roku w sprawie prac w szczególnych warunkach w zakładach pracy resortu komunikacji, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego oraz do wzrostu emerytury lub renty inwalidzkiej (Dz.Urz.MB.1983.10.77) jako praca w szczególnych warunkach jest wymieniona praca przy spawaniu i wycinaniu elektrycznym, gazowym i atomowodorowym.

Przedkładając powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy należy stwierdzić, że zgromadzony i niepodważony przez organ rentowy materiał dowodowy w postaci zeznań odwołującego, zeznań świadków i zgromadzonej dokumentacji w tym osobowej jednoznacznie potwierdza charakter wykonywanej przez ubezpieczonego pracy w okresie zatrudnienia w Fabryce (...) co najmniej od 1 sierpnia 1991 roku do 30 kwietnia 2009 roku w pełnym wymiarze czasu pracy pracował przy wycinaniu gazowym

W niniejszym postępowaniu niesporne jest iż organ rentowy zaliczył odwołującemu 14 lat 1 miesiąc i 1 dzień pracy na kolei do 31 lipca 1991 roku jako pracę w szczególnych warunkach. Odwołujący co najmniej od 1 sierpnia 1991 roku do 30 kwietnia 2009 roku w pełnym wymiarze czasu pracy pracował przy wycinaniu gazowym uszkodzonych i skorodowanych elementów wagonów kolejowych, a więc tego rodzaju praca w świetle cytowanych wyżej przepisów jest pracą w szczególnych warunkach. Jeżeli do okresu 14 lat 1 miesiąca i 1 dnia dodamy okres pracy w szczególnych warunkach od 1 sierpnia 1991 roku do 30 kwietnia 2009 roku to odwołujący udowodnił daleko ponad 15 lat pracy w szczególnych warunkach

Na mocy art. 129 ust. 1 cytowanej ustawy prawo do rekompensaty ustalono od (...) kiedy to odwołujący uzyskał prawo do emerytury,

Mając na względzie powyższe, należało zmienić zaskarżoną decyzję, o czym Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. w sentencji wyroku.

Sędzia Stanisław Pilarczyk