Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Kaliszu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 sierpnia 2023 r.

Sąd Okręgowy w Kaliszu V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Stanisław Pilarczyk

Protokolant: st.sekr.sądowy Anna Sobańska

po rozpoznaniu w dniu 25 lipca 2023 r. w Kaliszu

odwołania J. K. (1)

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

z dnia 7 kwietnia 2023 r. Nr (...)

w sprawie J. K. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

przy udziale (...) Sp. z o.o.

o ustalenie ubezpieczenia

Oddala odwołanie

Sędzia Stanisław Pilarczyk

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 7 kwietnia 2023 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Oddział w O., stwierdził, iż J. K. (1) nie podlega od dnia 1 września 2022 roku obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu jako pracownik z tytułu zatrudnienia u płatnika składek (...) Sp. z o.o., podnosząc, iż zawarto pozorną umowę o pracę, a stan ciąży J. K. (1) zaważył na poszukiwaniu z jej strony zabezpieczenia materialnego wobec zbliżającego się macierzyństwa. Ponadto organ rentowy podniósł, iż J. K. (1) od stycznia 2022 roku posiada drugi tytułu do ubezpieczenia – umowę zlecenia, jednak z tego tytułu nie została ona zgłoszona do ubezpieczenia chorobowego i nie osiągnęła przychodu. Odwołanie od powyższej decyzji wniosła J. K. (1), reprezentowana przez fachowego pełnomocnika, wnosząc o zmianę zaskarżonej decyzji i ustalenie, iż jako pracownik podlega ona od dnia 1 września 2022 roku ubezpieczeniu społecznemu, w tym dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, gdyż od dnia 1 września 2022 roku pracowała na rzecz płatnika składek, a organ rentowy, wydając zaskarżoną decyzję, naruszył art. 83 § 1 k.c. i art. 58 § 1 k.c. Organ rentowy, w odpowiedzi na odwołanie, wniósł o jego oddalenie.

Sąd poczynił następujące ustalenia:

(...) Sp. z o.o. powstała w 2017 roku, zajmując się początkowo wynajmem autobusów bez kierowcy. W lipcu 2022 roku P. K., jako wiceprezes spółki, podjął działania w kierunku układania przez spółkę linii światłowodowych. We wrześniu 2022 roku spółka podpisała kontrakt na budowę linii światłowodowych na terenie Niemiec. Początkowo udziałowcami w spółce był J. K. (2), mąż odwołującej, i P. K., brat J. K. (2) i szwagier odwołującej. W dniu 22 września 2022 roku podwyższono kapitał spółki i wspólnikami zostali M. K. (1), D. K., M. K. (2) – bracia J. i P. K.. Prezesem zarządu został P. K., wiceprezesem zarządu – J. K. (2), a członkami – M. K. (1), D. K., M. K. (2).

(dowód – wydruk z Krajowego Rejestru Sądowego, uchwały Nadzwyczajnego Zgromadzenia Wspólników (...) Sp. z o.o. z dnia 22 września 2022 roku – akta ZUS, pismo przewodnie z dnia 20 czerwca 2023 roku – k. 17 akt sądowych, zeznania P. K. z dnia 25 lipca 2023 roku [00:44:46][01:16:38])

Członkowie zarządu spółki (...) i P. K., nie są zgłoszeni przez spółkę do ubezpieczeń społecznych. J. K. (2) i P. K. w 2022 roku, z tytułu pełnienia funkcji członka zarządu spółki, pobrali wynagrodzenia w wysokości 8 000 zł, są oni zgłoszeni do ubezpieczenia społecznego z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, a podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne jest od najniższej możliwej podstawy przy tego rodzaju działalności.

Spółka (...), z tytułu prowadzonej działalności, w 2021 roku poniosła stratę w wysokości 77 477,66 zł, a w 2022 roku – w wysokości 14 447,12 zł.

(dowód – pismo spółki z dnia 12 czerwca 2023 roku – k. 18 akt sądowych, rachunek zysków i strat – k. 44 akt sądowych, zeznania P. K. z dnia 25 lipca 2023 roku [00:51:05][00:54:14], zeznania J. K. (2) z dnia 25 lipca 2023 roku [01:17:12] [01:21:02])

J. K. (1) jest żoną J. K. (2) i szwagierką pozostałych członków zarządu spółki (...). Odwołująca posiada wykształcenie wyższe – licencjat z zarządzania i marketingu. W swojej karierze zawodowej pracowała jako sekretarka w Biurze Notarialnym, w banku (...) jako asystent, konsultant, menager sprzedaży w (...) P. K..

(dowód – świadectwo pracy odwołującej – k. 28-31 akt sądowych, dyplom ukończenia Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w K. na kierunku zarządzania i marketingu – k. 32 akt sądowych)

Z analizy konta wynika, iż J. K. (1) od dnia 1 stycznia 2022 roku posiada tytuł do ubezpieczeń – umowę zlecenia – jednak z tego tytułu nie została zgłoszona do ubezpieczenia społecznego i nie osiągnęła żadnego przychodu.

(dowód – analiza konta ubezpieczeniowego –akta ZUS)

W dniu 24 sierpnia 2022 roku J. K. (1), w trakcie wizyty u lekarza ginekologa J. W., dowiedziała się, że jest w ciąży. Termin porodu określono na dzień 15 czerwca 2023 roku.

(dowód – pismo lekarz ginekologa J. W. z dnia 22 marca 2023 roku – akta ZUS)

Przed dniem 1 września 2022 roku spółka (...) nie zatrudniała żadnych pracowników, a wszystkie czynności administracyjne, biurowe, obsługi zarządu dokonywali członkowie zarządu.

(dowód – oświadczenie spółki (...) – akta ZUS)

W dniu 1 września 2022 roku J. K. (2), jako prezes zarządu spółki (...), podpisał z żoną J. K. (1) umowę o pracę na czas nieokreślony. W ramach umowy odwołująca miała pracować, od dnia 1 września 2022 roku, w pełnym wymiarze czasu pracy jako kierownik zarządu biura za wynagrodzeniem w wysokości 8 310 zł. W ramach obowiązków pracowniczych odwołująca miała:

a)  koordynować przychodzącą i wychodzącą korespondencję;

b)  odpowiadać za prawidłowy przebieg informacji między członkami zarządu;

c)  organizować spotkania, wyjazdy służbowe zarządu;

d)  czuwać nad zaopatrzeniem;

e)  obsługiwać konta bankowe;

f)  przygotować rozliczenia i porządkować dokumentację.

(dowód – umowa o pracę z dnia 1 września 2022 roku – k. 20 akt sądowych, zakres obowiązków odwołującej jako kierownika biura zarządu – k. 21-22 akt sądowych)

Swoją pracę odwołująca miała wykonywać między godziną 8:00 a 16:00. Odwołująca nie była ona upoważniona do podpisywania w imieniu spółki dokumentów.

W dniu 1 października 2022 roku, w związku z zagrożeniem ciąży, J. K. (1) udała się do szpitala, gdzie przebywała do dnia 3 października 2022 roku. Wówczas stwierdzono zagrożenie poronieniem. W związku z pobytem w szpitalu i zagrożeniem utratą ciąży odwołująca nie udała się na zwolnienie lekarskie.

Od października 2022 roku J. K. (1) kontaktowała się zdalnie z zarządem spółki (...), a w szczególności z mężem J. K. (2).

Odwołująca do ubezpieczeń społecznych z tytułu zawartej umowy o pracę została zgłoszona w dniu 2 września 2022 roku, poczynając od dnia 1 września 2022 roku.

Od dnia 2 stycznia 2023 roku J. K. (1), ze względu na powikłania ciążowe, udała się na długotrwałe zwolnienie lekarskie. Wówczas jej obowiązki pracownicze – kierownika biura zarządu spółki, przejął jej mąż J. K. (2), który w styczniu 2023 roku nie pracował już na terenie Niemiec.

W okresie od września 2022 roku do marca 2023 roku wszyscy (...) spółki (...) pracowali na terenie Niemiec przy zakładaniu światłowodów. W marcu 2023 roku spółka zakończyła współpracę z niemieckim kontrahentem. Obecnie spółka nie zajmuje się żadną działalnością gospodarczą.

Obsługą księgową spółki (...) zajmowało się biuro (...). Odwołująca kontaktowała się z biurem w sprawach spółki co najmniej raz w miesiącu od września do grudnia 2022 roku.

(dowód – zeznania J. K. (1) z dnia 25 lipca 2023 roku [00:02:32][00:43:32], [02:09:20][02:11:55], zeznania P. K. z dnia 25 lipca 2023 roku [00:46:04] [01:16:38], [02:01:10][02:02:30], zeznania J. K. (2) z dnia 25 lipca 2023 roku [01:17:12][01:33:02], [01:37:38][02:08:11], zeznania M. K. (2) z dnia 25 lipca 2023 roku [01:33:15][01:39:14], [02:04:22][02:06:42], zeznana I. B. z dnia 25 lipca 2023 roku [01:42:33][01:57:55])

Sąd Okręgowy powyższy stan faktyczny ustalił w oparci o powołane wyżej dokumenty, a także częściowo na podstawie zeznań przesłuchanych w charakterze strony J. K. (1), członków zarządu spółki (...), J. K. (2) i M. K. (2), oraz świadka I. B.. Oceniając te zeznania Sąd okręgowy nie ustalił, iż od dnia 1 września 2022 roku odwołująca wykonywała prace u płatnika składek spółki (...) w ramach pracowniczego reżimu, zgodnie z zawartą umowę o pracę i to z powodu kilku przyczyn. Odwołująca zawierając 1 września 2022 roku ze spółką (...) umowę o pracę była w ciąży, o czym wiedział J. K. (2), ówczesny prezes zarządu spółki, a prywatnie mąż odwołującej. Spółka (...) przed zatrudnienie odwołującej nie zatrudniała żadnej osoby na stanowisku kierownika biura zarządu, a obowiązki te wykonywali członkowie zarządu, a gdy J. K. (1) udała się na zwolnienie związane z ciążą, nikt na jej miejsce nie został zatrudniony, a jej obowiązki przejął mąż J. K. (2). Odwołująca już od października 2022 roku wykonywała czynności związane z zawartą umową o pracę zdalnie, kontaktując się telefonicznie ze swoim mężem J. K. (2), który od połowy grudnia 2022 roku pracował na trenie Niemiec. Tak więc nie było realnej potrzeby zatrudnienia odwołującej, a zawarcie od dnia 1 września 2022 roku umowy o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy, za wysokim wynagrodzeniem w wysokości 8 310 zł., kiedy to strony wiedziały już, że J. K. (1) jest w ciąży, zmierzało do tego, aby uzyskała ona wysokie świadczenia z ubezpieczenia społecznego związane z ciążą i macierzyństwem. Należy również podkreślić, iż J. K. (1) w dniu 1 września 2022 roku nie podlegała ubezpieczeniu chorobowemu, które pozwalałoby na uzyskiwanie świadczeń społecznych związanych z chorobą i macierzyństwem. Podpisanie umowy o pracę pomiędzy J. K. (1) a spółką (...) było o tyle ułatwione, gdyż prezesem zarządu tej spółki był jej mąż J. K. (2), a wiceprezesem zarządu brat jej męża – P. K.. Sąd nie neguje, że odwołująca wykonywała jakieś czynności na rzecz (...) ale w ramach pomocy rodzinnej dla wspólników tej spółki, będących najbliższą rodziną, a nie czynności potwierdzające wykonywanie pracy w reżimie pracowniczym w pełnym wymiarze czasu pracy. Mogła ona przygotowywać pewne dokumenty dla biura (...), wykonywać jakiś zamówień dla spółki czy przygotowywać umowy ubezpieczenia majątki spółki, czy wykonywać jakieś zestawienia, raporty kasowe. Sam fakt wykonywania niektórych czynności na rzecz spółki (...) nie świadczy, iż J. K. (1) wykonywała pracę w reżimie podporządkowania pracowniczego.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Odwołanie J. K. (1) podlega oddaleniu.

Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 1 i 13 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (tj. Dz. U. z 2023 roku poz. 1251 t.j. ze zm.), obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnym, rentowym, chorobowym i wypadkowym podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są pracownikami w okresie od nawiązania stosunku pracy do dnia jego ustania.

Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2022 roku poz. 1732 t.j. ,z późn. zm.) pracownikom w razie choroby lub macierzyństwa, przysługują świadczenia pieniężne na warunkach i w wysokościach określonych ustawą. Zgodnie zaś z art. 4 w ust. 1 i 2 ww. ustawy zasiłkowej, ubezpieczony, podlegający obowiązkowo ubezpieczeniu, nabywa prawo do zasiłku chorobowego po upływie 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego.

Wskazać należy, że stosunek ubezpieczeniowy jest następczy wobec stosunku pracy i powstaje tylko wówczas, gdy stosunek pracy jest realizowany. Jeżeli stosunek pracy nie powstał, bądź też nie jest realizowany, wówczas nie powstaje stosunek ubezpieczeniowy, nawet jeśli jest odprowadzana składka na ubezpieczenie społeczne (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 17 stycznia 2006 roku, III AUa 433/2005, Lex nr 264919).

Podleganie ubezpieczeniom społecznym wynika z rzeczywistego zatrudnienia, a nie z samego faktu zawarcia umowy o pracę. W każdym przypadku decydujące znaczenie ma treść umowy i okoliczności faktyczne jej wykonywania (por. wyrok Sądu w Warszawie z dnia 27 maja 2021 roku, III AUa 1812/19, Lex nr 3291464).

Podleganie pracowniczemu tytułowi ubezpieczenia społecznego jest uwarunkowane nie tyle opłacaniem składek ubezpieczeniowych, ile legitymowaniem się statusem pracownika rzeczywiście świadczącego pracę w ramach ważnego stosunku pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 października 2005 roku, II UK 43/05, OSNAPiUS 2006/15-16/251).

Organ rentowy może kwestionować ważności czynności prawnych (w całości lub w części) także wtedy, gdy samo dokonanie czynności prawnych lub ich treść mogą być uznane za nieważne w zakresie prawa ubezpieczeń społecznych (ze skutkiem dla podlegania ubezpieczeniom społecznym). Podstawą stwierdzenia nieważności czynności prawnej może być próba obejścia prawa (art. 58 § 2 k.c.) polegająca na świadomym osiąganiu korzyści z systemu ubezpieczeń społecznych kosztem innych uczestników tego systemu. Może też być przyjęcie nieważności (w całości lub w części) czynności prawnej ze względu na jej pozorność (art. 83 § 1 i 2 k.c.). Zakład Ubezpieczeń Społecznych może więc kwestionować ważność czynności prawnej, stanowiącej podstawę zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych i podstawę wymiaru składek, jeżeli okoliczności sprawy dają podstawę do stwierdzenia, że czynność prawna była sprzeczna z prawem, zasadami współżycia społecznego lub zmierzała do obejścia prawa (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 2021 roku, I USK 43/21, Lex nr 3181963).

Zatem by ustalić w niniejszej sprawie, czy J. K. (1), w spornym okresie, podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym jako pracownik u płatnika składek (...) Sp. z o.o., należało ustalić, czy strony w tych okresach rzeczywiście łączył stosunek pracy. Zaś aby stwierdzić, że strony łączył stosunek pracy, konieczne było ustalenie, że łączący strony stosunek prawny zawiera wszelkie podstawowe elementy charakterystyczne dla stosunku pracy.

Według art. 22 § 1 k.p., przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudnienia pracownika za wynagrodzeniem.

Zgodnie z art. 22 § 1 ¹ k.p. zatrudnienie w warunkach określonych w § 1 jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy.

Do cech pojęciowych pracy, stanowiącej przedmiot zobowiązania pracownika w ramach stosunku pracy, należą osobiste (nie może on wyręczyć się w pracy inną osobą) i odpłatne jej wykonywanie w warunkach podporządkowania. Dla stwierdzenia cechy podporządkowania typu pracowniczego z reguły wskazuje się takie elementy jak: określony czas pracy i określone miejsce wykonywania czynności, podpisywanie listy obecności, określonego rodzaju, a więc nie każdej pracy na rzecz pracodawcy, w sposób podporządkowany kierowniczej roli pracodawcy. Obowiązkiem pracodawcy, wynikającym z nawiązania stosunku pracy, jest wypłacanie pracownikowi wynagrodzenia za pracę. Stosunek pracy jest zatem dobrowolnym stosunkiem prawnym o charakterze zobowiązaniowym, zachodzącym między dwoma podmiotami, z których jeden, zwany pracownikiem obowiązany jest świadczyć osobiście i w sposób ciągły, powtarzający się, na rzecz i pod kierownictwem drugiego podmiotu, zwanego pracodawcą, pracę określonego rodzaju oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – zatrudniać pracownika za wynagrodzeniem (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 października 2009 roku, III PK 38/2009). Dlatego nie można mówić o umowie o pracę, jeżeli w łączącym strony stosunku prawnym brak jest podstawowych elementów charakterystycznych dla stosunku pracy (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 4 grudnia 1997 roku, I PKN 394/97, z dnia 28 października 1998 roku, I PKN 416/98, z dnia 2 grudnia 1998 roku, PKN 458/98).

Nadmienić należy, iż w niniejszej sprawie to na organie rentowym spoczywał ciężar dowodu, że strony umowy o pracę złożyły fikcyjne oświadczenie woli, a więc, że nie miały zamiaru wywołania żadnych skutków prawnych, gdyż pracownik nie podjął się wykonywania pracy na podstawie umowy o pracę, a pracodawca świadczenia tego nie przyjmował. Z tych bowiem faktów organ rentowy wywodzi skutki prawne (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2007 roku, I UK 269/2006, Lex nr 328015).

W myśl art. 83 § 1 k.c. nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Jeżeli oświadczenie takie zostało złożone dla ukrycia innej czynności prawnej, ważność oświadczenia ocenia się według właściwości tej czynności.

Z czynnością prawną pozorną mamy do czynienia wówczas, gdy występują, łącznie, następujące warunki: oświadczenie woli musi być złożone tylko dla pozoru, oświadczenie woli musi być złożone drugiej stronie, adresat oświadczenia woli musi zgadzać się na dokonanie czynności prawnej jedynie dla pozoru, czyli być aktywnym uczestnikiem stanu pozorności. Pierwsza i zasadnicza cecha czynności pozornej wyraża się brakiem zamiaru wywołania skutków prawnych jakie prawo łączy z tego typu i treścią złożonego oświadczenia. Jest to zatem z góry świadoma sprzeczność między oświadczonymi, a prawdziwymi zamiarami stron, czyli upozorowanie stron na zewnątrz i wytworzenie przeświadczenia dla określonego kręgu (otoczenia), nie wyłączając organów władzy publicznej, że czynność o określonej treści została skutecznie dokonana.

Stosownie do treści art. 22 § 1 ¹ k.p. i art. 83 § 1 k.c., o tym czy strony istotnie nawiązały umowę o pracę nie decyduje tylko formalne zawarcie (podpisanie) umowy nazwanej umową o pracę, ani też nawet przystąpienie do ubezpieczenia i opłacenie składki, lecz przede wszystkim faktyczne i rzeczywiste realizowanie na jej podstawie elementów charakterystycznych dla stosunku pracy, wynikających z art. 22 § 1 k.p. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 2009 roku, I UK 21/2009).

W celu dokonania prawidłowej kwalifikacji stosunku prawnego, należy przy tym uwzględnić, z uwagi na treść art. 65 k.c. w zw. z art. 300 k.p., zarówno zgodny zamiar stron, cel umowy jak i okoliczności istniejące w chwili jej zawierania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 1998 roku, I PKN 191/98).

W świetle bowiem art. 83 § 1 k.c., jeżeli przy składaniu oświadczeń woli obie strony z góry zakładają za obopólną zgodą, iż nie będą realizowały swoich praw i obowiązków wypełniających treść stosunku pracy (tj. maja świadomość, że osoba określona w umowie jako pracownik nie będzie świadczyć pracy, a podmiot wskazany jako pracodawca nie będzie korzystać z jej pracy), to tak zawarta umowa o pracę ma charakter pozorny (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 sierpnia 2005 roku, II K 321/04). W konsekwencji zaś oświadczenie woli o zawarciu pozornej umowy o pracę złożone sobie wzajemnie przez strony są nieważne (art. 83 § 1 zd. 1 k.c.). W odniesieniu do umowy o parcę pozorność polega więc na tym, że strony nie zamierzają osiągnąć skutków wynikających z tej umowy, a określonych w art. 22 k.p. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 stycznia 2008 roku, I UK 223/07, Lex nr 442836, z dnia 5 października 2006 roku, I UK 120/06, OSNP 2007 nr 19-20, poz. 294. M. Raczkowski „Pozorność w umownych stosunkach pracy”, Warszawa 2010, s. 200-202).

Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, wyrażonym w wyroku z dnia 14 marca 2001 roku (II UKN 258/00, OSNAP 2002/21/527), nie można przyjąć pozorności oświadczeń woli o zawarciu umowy o pracę, gdy pracownik podjął pracę i ją wykonywał, a pracodawca świadczenie to przyjmował i płacił wynagrodzenie za pracę. Nie wyklucza to rozważenia, czy w konkretnym przypadku zawarcie umowy zmierzało do obejścia prawa (art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 300 k.p.).

Sąd Okręgowy podziela również pogląd Sądu Najwyższego zawartym w wyroku z dnia 25 stycznia 2005 roku (II UK 141/04, OSNP 2005/15/235), że stronom umowy o pracę, na podstawie której rzeczywiście były wykonywane obowiązki i prawa płynące z tej umowy, nie można przypisać działania w celu obejścia ustawy (art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 300 k.p.).

Jednocześnie podkreślić należy, że „pozorność umowy o pracę (art. 83 k.c. w zw. z art. 300 k.p.) ma miejsce nie tylko wówczas, gdy mimo jej zawarcia praca w ogóle nie jest świadczona, ale też wtedy, gdy jest faktycznie świadczona, lecz na innej podstawie niż umowa o pracę” (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 października 2006 roku, I UK 324/06, MPPr. 2008/1/40).

Podobny pogląd wyraził Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 9 grudnia 2020 roku (III AUa 1278/20, Lex nr 3416427), gdzie podkreślono, iż „Pozorność umowy o pracę ma miejsce nie tylko wówczas, gdy mimo zawarcia umowy praca w ogóle nie jest świadczona, ale i wtedy, gdy jest faktycznie świadczona, lecz na innej podstawie prawnej. Nie wyklucza się też przedmiotowego (instrumentalnego) zawarcia umowy o pracę, opartego na działaniu pozornym, które jest częścią obejścia prawa (art. 58 k.c.). Może to być wykonywanie niewielkiej ilości pracy, która nie składa się na określone zatrudnienie i w tym znaczeniu ma pozorny charakter, co w swoim całokształcie nie stanowi tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym.”.

Pozorność umowy wzajemnej, w rozumieniu art. 83 § 1 k.c., występuje wówczas, gdy strony umowy składając oświadczenia woli nie zamierzają osiągnąć skutków, jaki prawo wiąże z wykonywaniem tej umowy, przy czym pozorność umowy o pracę ma miejsce nie tylko wówczas, gdy praca w ogóle nie jest świadczona, ale również wtedy, gdy jest faktycznie świadczona, ale na innej podstawie.

O tym, czy strony istotnie nawiązały stosunek pracy, stanowiący tytułu ubezpieczeń społecznych nie decyduje formalne zawarcie umowy o pracę, wypłata wynagrodzenia, przystąpienie do ubezpieczenia i opłacenie składki czy też wystawienie świadectwa pracy, ale rzeczywiste realizowanie elementów charakterystycznych dla stosunku pracy, a wynikających z treści art. 22 § 1 k.p. Istotne więc jest, aby stosunek pracy cechowało faktyczne wykonywanie zobowiązania o cechach pracowniczych. Dokument w postaci umowy nie jest wystarczającym i niepodważalnym dowodem na to, że osoby podpisujące go jako strony złożyły niewadliwe oświadczenie woli o treści zapisanej w tym dokumencie (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 20 grudnia 2019 roku, III AUa 564/19, Lex nr 3051357).

Należy dodatkowo podkreślić, że rzeczywisty charakter pracowniczego zatrudniania osób bliskich pracodawcy wymaga nie tylko stwierdzenia braku dodatkowych zakazów do ich zatrudniania w ramach stosunku pracy, ale rygorystycznych ustaleń i przekonującej oceny, że zostały spełnione formalne i realne warunki do podjęcia zatrudnienia, a także, że miało miejsce rzeczywiste wykonywanie przez osobę bliską obowiązków o cechach kreujących zobowiązania pracownicze. Jest to niezbędne dla wyeliminowania z obrotu prawnego zachowań osób bliskich, zmierzających do obejścia lub nadużycia prawa do korzystniejszego tytułu i świadczeń z ubezpieczenia społecznego (wyrok Sądu Najwyższego – Izba Pracy i Spraw Publicznych z dnia 19 września 2003 roku, II UK 41/03).

W wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 8 października 2014 roku (III AUa 605/14, Lex nr 1537399) podkreślono, iż „W przepisach prawa nie ma przeciwwskazań do zatrudniania osób bliskich w ramach stosunku pracy (art. 8 ust. 1 i 2 u.s.u.s.). Jednakże nie wyklucza to kompetencji organu ubezpieczeń społecznych o weryfikowania deklarowanego tytułu ubezpieczenia społecznego (art. 68 pkt 1 i 2 tej ustawy), zwłaszcza gdy ustalenie do dotyczy osoby bliskiej – siostry.”.

Mimo istnienia formalnej umowy o prace możliwe jest ustalenie, że w konkretnych okolicznościach faktycznych zawarta ona została dla pozoru (art. 83 k.c. w zw. z art. 300 k.p.). Z doświadczenia życiowego wynika, że bardziej prawdopodobnym jest, że fikcyjna umowa o pracę zostanie zawarta przez osoby darzące się wzajemnym zaufaniem i pozostające w bliskich stosunkach (np. rodzinnych), niż przez osoby obce i nie znające się. Zatem, bliskie relacje łączące strony stosunku pracy są okolicznością, która winna być brana pod uwagę przy ocenie kwestionowanej umowy o pracę (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 16 stycznia 2018 roku, III AUa 938/17, Lex nr 2506518).

Zważyć należy, że członka rodziny zatrudnić można na takich samych zasadach jak inną (obcą) osobę. Podstawą zatrudnienia może być zarówno stosunek pracy jak i dowolny, inny stosunek, na podstawie którego może być świadczona praca. Dopuszczalna jest także sytuacja, gdy członek rodziny świadczy pracę bezumownie.

O tym, czy strony istotnie nawiązały umowę o pracę nie decyduje jednak wyłącznie formalne zawarcie (podpisanie) umowy nazwanej umową o pracę, lecz faktyczne i rzeczywiste realizowanie na jej podstawie elementów charakterystycznych dla stosunku pracy – przede wszystkim świadczenie pracy z zamiarem wykonywania obowiązków pracowniczych, czyli świadczenie pracy podporządkowanej, w charakterze pracownika, w czasie i miejscu oznaczonym przez pracodawcę.

W odniesieniu do umowy o pracę pozorność polega zatem na tym, że strony nie zamierzają osiągnąć skutków wynikających z tej umowy, a określonych w art. 22 k.p. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 stycznia 2008 roku, I UK 223/07, Lex Nr 442836, z dnia 5 października 2006 roku, I UK 120/06, OSNP 2007/19-20/294, M. Raczkowski „Pozorność w stosunkach pracy” Lexis-Nexis, W-wa 2010, s. 200-202).

Zawarcie umowy o pracę stanowi czynność prawną, jeśli więc umowa o pracę jest nieważna z powodu wady oświadczenia woli pod postacią pozorności, to i sam stosunek pracy nie powstaje. Podkreślić należy, że o pozorności czynności prawnej należy wnioskować z całokształtu okoliczności dotyczących momentu zawarcia umowy, jak i przez pryzmat zdarzeń późniejszych.

Samo opłacanie składek na obowiązkowe pracownicze ubezpieczenia społeczne przez płatnika nie świadczy o tym, że strony pozostawały w rzeczywistym stosunku pracy. Podleganie pracowniczemu tytułowi ubezpieczenia społecznego jest bowiem uwarunkowane nie tyle opłacaniem składek ubezpieczeniowych, ile legitymowaniem się statusem pracownika rzeczywiście świadczącego pracę w ramach ważnego stosunku pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 października 2005 roku, II UK 43/05, OSNAPiUS 2006-15/16/251).

Stworzenie dokumentacji pracowniczej dla J. K. (1) świadczy w ocenie Sądu jedynie o tym, że strony starały się zachować pozory mające uwiarygodnić rzeczywiste zatrudnienie skarżącej w spółce męża. W ocenie Sądu załączona do akt organu rentowego, jak i akt sądowych, dokumentacja dotycząca zawarcia umowy o pracę jest przejawem formalnego zadośćuczynienia obowiązkowi płatnika składek, natomiast nie przesądza o tym, iż praca przez odwołującą byłą faktycznie wykonywana. Trzeba przy tym podkreślić, że Sąd nie neguje, że odwołująca od dnia 1 września 2022 roku, w ramach pomocy rodzinnej swojemu mężowi, braciom męża, wykonywała niektóre czynności związane z prowadzeniem biura zarządu spółki (...).

O tym, czy strony istotnie nawiązały stosunek pracy, stanowiący tytuł do ubezpieczeń społecznych, nie decyduje formalne zawarcie umowy o pracę, wypłata wynagrodzenia, przystąpienie do ubezpieczenia, opłacenie składki czy sporządzenie niezbędnych dokumentów pracowniczych, jak to miało miejsce w niniejszej sprawie, ale faktyczne i rzeczywiste realizowanie elementów charakterystycznych dla stosunku pracy, wynikających z art. 22 § 1 k.p. (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 26 lutego 2013 roku, I UK 472/12, Lex nr 1356412, z dnia 11 września 2013 roku, II UK 36/13, Lex nr 1391783, z dnia 17 marca 2016 roku, III K 83/15).

W wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 9 lipca 2019 roku (III AUa 451/18, Lex nr 2719370) podkreślono, iż „pracodawca ma pełną swobodę w prowadzeniu działalności gospodarczej, w tym w zatrudnianiu pracowników. Jednak ocena racjonalności pracodawcy – potrzeby zatrudnienia konkretnej osoby, na konkretnym stanowisku i na określonych warunkach – ma wpływ na uznanie skuteczności zawartej umowy w zakresie podlegania ubezpieczeniom społecznym takiej osoby. Przy ocenie pozorności umowy o pracę racjonalność zatrudnienia, potrzeba zatrudnienia pracownika są przesłankami istotnymi dla oceny ważności umowy.”. Podobny pogląd wyraził Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 3 lipca 2019 roku (III AUa 205/19, Lex nr 27813190), Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 12 listopada 2020 roku (III AUa 260/20, Lex nr 3147192) oraz Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 2 lutego 2002 roku (II UKN 359/99).

Natomiast w wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 14 lutego 2013 roku (III AUa 1432/12, Lex nr 1293598), podkreślono, iż „do ustalenia, że doszło do powstania pomiędzy stronami stosunku pracy, nie jest wystarczające spełnienie warunków formalnych zatrudnienia takich jak zawarcie umowy o pracę, przygotowanie zakresu obowiązków, zgłoszenie do ubezpieczenia, a konieczne jest ustalenie, że strony miały zamiar wykonywać obowiązki stron stosunku pracy i to czyniły. Nie może bowiem być tolerowana sytuacja, w której osoba zainteresowana w uzyskaniu świadczeń z ubezpieczenia społecznego, do których nie ma tytułu, z pomocą płatnika składek wytwarza dokumenty służące wyłącznie do tego celu.”.

W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 2011 roku (II UK 69/11, Lex nr 1108830) podkreślono, iż „zawarcie umowy o pracę nie przesądza o objęciu ubezpieczeniem społecznym. Organ rentowy może uznać, że była ona fikcyjna, gdy pracownik otrzymuje zbyt wysokie wynagrodzenie, albo w krótkim czasie od jej zawarcia idzie na zwolnienie.”.

W wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 27 października 2020 roku (III AUa 1315/20, Lex nr 3372364) podkreślono, iż „Widywanie ubezpieczonej kilka razy w tygodniu w biurze, sporadyczne kontakty z kontrahentami czy dowożenie dokumentów nie jest miarodajnym dowodem na świadczenie przez wnioskodawczynię pracy w reżimie pracowniczym.”.

Zgodnie z art. 36 ust. 4 cytowanej wyżej ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zgłoszenie do ubezpieczeń społecznych powinno nastąpić w terminie 7 dni od daty powstania ubezpieczenia.

Samo zawarcie umowy o pracę w okresie ciąży nie jest naganne, ani tym bardziej sprzeczne z prawem. Nie zwalnia to jednak sądu orzekającego od oceny umowy o pracę zawartej przez kobietę w ciąży pod kątem skutków w zakresie podlegania ubezpieczeniu pracowniczemu, która uwzględniałaby – tak jak w przypadku innych ubezpieczonych – wszystkie okoliczności danej sprawy, a nie tylko powierzchowną ocenę części materiału dowodowego co do formalnego zawarcia umowy o pracę i stworzenia pozorów jej realizacji. Efektem takiej oceny powinno być bezsporne ustalenie, czy kobieta w ciąży i jej pracodawca faktycznie realizowani przesłanki umowy o pracę. Tylko bowiem takie stwierdzenie stwarza jej gwarancję ubezpieczenia pracowniczego (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 20 lutego 2019 roku, III AUa 435/18, Lex nr 2669472).

Natomiast Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 16 stycznia 2018 roku (III AUa 938/17, Lex nr 2506518) podkreślił, iż „z doświadczenia życiowego wynika, że bardziej prawdopodobnym jest, że fikcyjna umowa o pracę zostanie zawarta przez osoby darzące się wzajemnym zaufaniem i pozostające w bliskich stosunkach (np. rodzinnych), niż przez osoby obce i nieznające się. Zatem bliskie relacje łączące strony stosunku pracy są okolicznością, która winna być brana pod uwagę przy ocenie kwestionowanej umowy o pracę.”.

Natomiast w wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 18 września 2018 roku (III AUa 532/18, Lex 2583964) podkreślono, iż „Podleganie pracowniczemu tytułowi ubezpieczenia społecznego osoby bliskiej pracodawcy uwarunkowane jest statusem pracownika rzeczywiści świadczącego pracę w ramach ważnego stosunku pracy. Wymaga to zaś rygorystycznych ustaleń i przekonywującej oceny, że zostały spełnione formalne i realne warunki podjęcia zatrudnienia, a następnie miało miejsce rzeczywiste wykonywanie przez osoby bliskie obowiązków o cechach kreujących zobowiązanie pracownicze. Jest to bowiem niezbędne dla wyeliminowania z obrotu prawnego zachowań osób bliskich zmierzających do obejścia lub nadużycia prawa do korzystniejszego tytułu świadczeń z tytułu ubezpieczenia społecznego.”.

Podobny pogląd wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 21 kwietnia 2004 roku (II UK 314/03, Lex nr 585795), gdzie podkreślono, iż „rzeczywisty charakter pracowniczego zatrudnienia osób bliskich pracodawcy wymaga nie tylko stwierdzenia braku formalnych zakazów do ich zatrudniania w ramach stosunku pracy, ale rygorystycznych ustaleń i przekonującej oceny, że zostały spełnione formalne i realne warunki do podjęcia zatrudnienia, a następnie miało miejsce rzeczywiste wykonywanie przez osobę bliską obowiązków o cechach charakteryzujących stosunek pracy wywołujących zobowiązania pracownicze. Jest to niezbędne dla wyeliminowania z obrotu prawnego zachowań osób bliskich, zmierzających do obejścia lub nadużycia prawa do korzystniejszego tytułu i świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Wprawdzie stan ciąży na ogół nie dyskwalifikuje zdolności do wykonywania zatrudnienia, poza przypadkami prac wzbronionych pracownicom w ciąży, ale w sytuacji, gdy między zawarcie umowy nazwanej umową o pracę, a faktycznym zaprzestaniem wykonywania pracy w związku z niezdolności do niej minął niespełna miesiąc, usprawiedliwione jest stwierdzenie, że umowa taka dotknięta była pozornością, a nadto nie może korzystać z ochrony, skoro w istocie zmierzała do obejścia prawa.”.

Zawarcie przez strony umowy o pracę jest działaniem świadomym i nakierowanym wyłącznie na uzyskanie wymiernych świadczeń kosztem pozostałych uczestników systemu, a zatem pozorowanym, jeżeli zaistniał ciąg wzajemnie powiązanych okoliczności wprost wskazujący na to, że strony zawarły umowę o pracę w zakresie zatrudnienia z wysokim wynagrodzeniem, nie z zamiarem realnej realizacji tej umowy, lecz jedynie po to, by stworzyć pozory pracy, z jednoznacznym zamiarem stworzenia wrażenia tego rodzaju pracy, tylko po to, by w przewidywalnej i bliskiej przyszłości uzyskać znaczące świadczenia z ubezpieczenia społecznego (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 18 czerwca 2021 roku, III AUa 122/21, Lex nr 3231031).

W niniejszej sprawie nie było żadnej racjonalnej potrzeby zatrudnienia J. K. (1) przez płatnika składek (...) Sp. z o.o., gdyż jak już podkreślono wyżej odwołująca przebywała od dnia 2 stycznia 2023 roku na zwolnieniach lekarskich, nikt na jej miejsce nie został zatrudniony, a jej obowiązki pracownicze wykonywał jej mąż J. K. (2), który razem z P. K. również wykonywali te czynności przed zawarciem umowy o pracę z J. K. (1).

Mając powyższe na względzie, cytowane wyżej stanowiska judykatury, które Sąd Okręgowy w całości podziela, jak i całość zebranego materiału dowodowego, umowa o pracę J. K. (1) ze spółką (...), gdzie prezesem zarządu był jej mąż J. K. (2), miała stworzyć pozorny tytuł do ubezpieczeń społecznych i w ten sposób umożliwić jej korzystanie z wyższych świadczeń z ubezpieczenia społecznego, związanego z chorobą i macierzyństwem. Tym samym Sad uznał za prawidłowe stanowisko organu rentowego, że przedmiotowa umowa o pracę z dnia 1 września 2022 roku, w świetle art. 83 § 1 k.c., jest umową nieważną i nie wywołuje skutku w postaci objęcia odwołującej obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym.

Podkreślić bowiem należy, że podleganie ubezpieczeniu wynika z prawdziwego zatrudnienia, a nie z samego faktu zawarcia umowy o pracę (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2007 roku, II UK 56/07, Lex nr 376433). Organ rentowy, który przyjął zgłoszenie do ubezpieczenia pracowniczego, może zakwestionować złożone dokumenty, jeżeli strony umowy o pracę złożyły fikcyjne oświadczenia woli (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 stycznia 2010 roku, II UK 149/09, Lex nr 577848). Zawarcie umowy o pracę dla pozoru nie może bowiem rodzić skutków prawnych i stanowić podstawy do objęcia takiej osoby ubezpieczeniem społecznym pracowników.

Na jurysdykcyjną tolerancję nie zasługuje żadne działanie intencjonalnie skierowane na uzyskanie nienależnych świadczeń z ubezpieczenia społecznego przed okresami zamierzonego skorzystania przez pozornie zatrudnionego ze świadczeń z ubezpieczeń społecznych – art. 83 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p. (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 29 kwietnia 2021 roku, III AUa 63/21, Lex nr 3231036).

Reasumując – zdaniem Sądu poczynione w sprawie ustalenia uzasadniają twierdzenie, że zakwestionowana przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych umowa o pracę z dnia 1 września 2022 roku została zawarta dla pozoru. Umowy takie, z mocy art. 83 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p., są nieważne, to zaś skutkuje tym, iż J. K. (1) od dnia 1 września 2022 roku nie podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu z tytułu zatrudnienia u płatnika składek (...) Sp. z o.o.

Mając powyższe na uwadze Sąd, w oparciu o treść art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., orzekł jak w wyroku.

Sędzia Stanisław Pilarczyk