Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Kaliszu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 grudnia 2022 r.

Sąd Okręgowy w Kaliszu V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Stanisław Pilarczyk

Protokolant: sekr.sądowy Sobańska Anna

po rozpoznaniu w dniu 22 listopada 2022 r. w Kaliszu

odwołania M. G.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w N.

z dnia 18 sierpnia 2022 r. Nr (...)

w sprawie M. G.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w N.

o prawo do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych

1.  Oddala odwołanie.

2.  Zasądza od M. G. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń społecznych, Oddział w N., kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Sędzia Stanisław Pilarczyk

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 18 sierpnia 2022 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Oddział w N. odmówił M. G. przyznania prawa do rekompensaty z uwagi na nieudowodnienie przez nią co najmniej 15-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy przed dniem 31 grudnia 2008 roku. Organ rentowy nie uwzględnił do okresu pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze pracy w Zakładach (...) S.A. w O., (...) Sp. z o.o. w O.

Odwołanie od powyższej decyzji wniosła M. G., wnosząc o przyznanie jej prawa do rekompensaty przy uwzględnieniu jej pracy w szczególnych warunkach od dnia 1 stycznia 1988 roku do dnia 31 marca 1999 roku oraz od dnia 1 kwietnia 1999 roku do dnia 31 grudnia 2008 roku, gdyż w okresach tych wykonywała prace w szczególnych warunkach, a praca ta jest wymieniona w dziale XIV pkt 5 wykazu A załącznika Nr 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8 poz. 43 z późniejszymi zmianami).

Organ rentowy, reprezentowany przez fachowego pełnomocnika, wniósł o oddalenie odwołania oraz o zasądzenie na rzecz organu rentowego kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd poczynił następujące ustalenia

Odwołująca M. G. urodziła się (...).

Decyzją z dnia 26 lipca 2022 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Oddział w N., przyznał odwołującej prawo do emerytury i okresowej emerytury kapitałowej w kwocie zaliczkowej.

(okoliczności niesporne)

Zaskarżoną decyzją z dnia 18 sierpnia 2022 roku organ rentowy odmówił M. G. przyznania prawa do rekompensaty.

M. G. od dnia 22 sierpnia 1981 roku do dnia 31 marca 1999 roku była zatrudniona w pełnym wymiarze czasu pracy w Zakładach (...) S.A. w O. jako inwentaryzator, referent księgowy, referent ds. przetwarzania, księgowa. W świadectwie pracy od tego pracodawcy zaznaczono, iż od dnia 1 stycznia 1989 roku do dnia 31 marca 1999 roku wykonywała ona prace w szczególnych warunkach, to jest obsługę monitora ekranowego, a praca ta jest pracą w szczególnych warunkach, o której mowa w wykazie A dział XIV pkt 5 cytowanego wyżej rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku.

(dowód – świadectwo pracy odwołującej – akta kapitału początkowego)

Od 1989 roku odwołująca pracowała jako referent księgowy. Do jej obowiązków należała między innymi:

a)  wstępna kontrola zdarzeń gospodarczych i dokumentów źródłowych pod względem formalnym;

b)  obsługa komputera;

c)  dopilnowanie wprowadzania not księgowych na bieżąco;

d)  sporządzanie wydruków kontrolnych;

e)  sporządzanie wydruków obrotów i sald po I etapie i po rozliczeniu kosztów;

f)  wprowadzanie bilansu otwarcia.

(dowód – karta uprawnień i obowiązków odwołującej z dnia 22 stycznia 1990 roku – akta osobowe odwołującej)

Od 1994 roku M. G. zajmowała stanowisko głównej księgowej. Do jej obowiązków jako księgowej należało między innymi:

a)  rozliczenia dokumentów i aktualizacja baz danych;

b)  przenoszenie planu kont na nowy rok obrachunkowy, sporządzanie wydruków i sald, wprowadzanie bilansu otwarcia i zamknięcia;

c)  bieżące sporządzanie wydruków z systemu FKX oraz środków trwałych według bieżących potrzeb służb ekonomicznych i księgowych wg poleceń zwierzchników.

(dowód – karta uprawnień i obowiązków z dnia 31 maja 1994 roku – akta osobowe odwołującej z (...) S.A.)

Praca odwołującej od 1989 roku była pracą przy monitorach komputerowych, gdyż wprowadzała do komputera różne dane. Początkowo monitory komputerowe nie były płaskie, ale kineskopowe, podobne do telewizorów.

(dowód – zeznania odwołującej z dnia 22 listopada 2022 roku [00:01:06][00:23:17])

Od dnia 1 kwietnia 1999 roku do dnia 28 lipca 2022 roku M. G. była zatrudniona w pełnym wymiarze czasu pracy w (...) Sp. z o.o. w O., jako samodzielna księgowa.

Powyższy pracodawca, wystawiając odwołującej świadectwo pracy, zaznaczył, iż w okresie od dnia 1 kwietnia 1999 roku do dnia 1 grudnia 2010 roku pracowała ona w szczególnych warunkach przy obsłudze monitorów ekranowych, a jest to praca wymieniona w wykazie A dział XIV pkt 5 cytowanego wyżej rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku.

(dowód – świadectwo pracy i świadectwo pracy w szczególnych warunkach – k. 38-41 akt ZUS)

Do obowiązków odwołującej u tego pracodawcy należało między innymi:

a)  sporządzanie listy płac, naliczanie zasiłków;

b)  naliczanie i sporządzanie deklaracji ZUS;

c)  sporządzanie deklaracji podatkowych;

d)  sporządzanie sprawozdań finansowych;

e)  administrowanie systemem (...), zmiany planu kont, przeniesienie BO.

(dowód – zakres obowiązków służbowych odwołującej z dnia 9 października 1999 roku – akta osobowe odwołującej z (...) Sp. z o.o.)

Również u tego pracodawcy M. G. pracowała przy monitorze komputerowym, wprowadzając do komputera różne dane.

(zeznania odwołującej z dnia 22 listopada 2022 roku [00:22:01][00:26:24])

Sąd Okręgowy zważył co następuje

Odwołanie nie zasługuje na uwzględnienie. Zgodnie z treścią art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych (tj. Dz. U.2022. 1340 t.j.), rekompensata przysługuj ubezpieczonemu jeżeli, ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wynoszący co najmniej 15 lat. Rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (art. 21 ust. 2). Przy czym rozchodzi się tu wyłącznie o emeryturę wcześniejszą, a nie w powszechnym wieku emerytalnym.

Przepis art. 23 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych stanowi, że ustalenie rekompensaty następuje na wniosek ubezpieczonego o emeryturę. Rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego, o którym mowa w przepisach art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (art. 23 ust. 2).

Celem rekompensaty, zwiększającej kapitał początkowy, jest w konsekwencji odpowiednie podwyższenie podstawy wymiaru emerytury, do której osoba uprawniona nabyła prawo po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego. W taki sposób istotę rekompensaty określa sam ustawodawca, definiując ją w art. 2 pkt 5 ustawy jako odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. W wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 3 marca 2022 roku (III AUa 227/21, Lex nr 3360320) podkreślono, iż „Instytucja rekompensaty związanej z pracą w warunkach szczególnych jest instytucją wyjątkową, określającą szczególne uprawnienia uprzywilejowanego kręgu podmiotów, stąd wymaga ścisłej wykładni i pewnego ustalenia przesłanek prawa.”.

W przedmiotowej sprawie spór sprowadzał się do ustalenia czy skarżąca legitymuje się 15-letnim stażem pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Pojęcie pracy w szczególnych warunkach zostało scharakteryzowane w przepisach rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 z późn. zm.). Z treści § 1 i 2 tegoż rozporządzenia wynika, że pracą w szczególnych warunkach jest praca świadczona stale i w pełnym wymiarze na stanowiskach wskazanych w załączniku do tego aktu. Warunek wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy jest spełniony tylko wówczas, gdy pracownik, w ramach obowiązującego go pełnego wymiaru czasu pracy na określonym stanowisku, pracy, nie wykonuje czynności pracowniczych nie związanych z tym stanowiskiem pracy, ale stale, tj. ciągle, wykonuje prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 2000 roku, II UKN 39/00, OSNAP 2002/11/272). Okresy pracy w warunkach szczególnych, stosownie do § 2 ust. 2 rozporządzenia, stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionych według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia lub w świadectwie pracy. Co warte podkreślenia, z powołanego § 2 rozporządzenia nie wynika, aby stwierdzenie zakładu pracy co do wykonywania przez pracownika pracy w warunkach szczególnych miało charakter wiążący i nie podlegało kontroli organów przyznających świadczenia uzależnione od wykonywania pracy w szczególnych warunkach. Brak zatem takiego świadectwa lub jego zakwestionowanie przez organ rentowy, nie wyklucza dokonania ustalenia zatrudnienia w warunkach szczególnych innymi środkami dowodowymi w toku postępowania sądowego. Zatem, mimo że odwołująca dysponowała świadectwem wykonywania pracy w szczególnych warunkach, to jednak spoczywał na niej procesowy ciężar wykazania, że taką pracę, w spornym okresie od dnia 1 stycznia 1989 roku do dnia 31 grudnia 2008 roku, rzeczywiście wykonywała. W toku postępowania rozpoznawczego ustalono, że w spornym okresie odwołująca wykonywała obowiązki referenta księgowego, referenta ds. przetwarzania i księgowego, pracując przez większą część dnia roboczego przy monitorze kineskopowym komputera, co niewątpliwie obciążało wzrok. W ocenie odwołującej pracę tą należy zakwalifikować jako pracę w szczególnych warunkach wymienioną w wykazie A dziale XIV poz. 5 załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku. Pod tą pozycją wymienione są prace szczególnie obciążające narząd wzroku i wymagające precyzyjnego widzenia – w kartografii, montażu mikroelementów wymagającego posługiwania się przyrządami optycznymi oraz przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych. Z przepisu tego wynika, że praca przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych tylko wówczas będzie pracą w warunkach szczególnych, gdy jest zarówno pracą szczególnie obciążającą narząd wzroku jak i zarazem wymagającą precyzyjnego widzenia. Wynika to z użycia spójnika „i” przez prawodawcę pomiędzy zwrotem „prace szczególnie obciążające narząd wzorku” oraz zwrotem „wymagające precyzyjnego widzenia”. Obie te cechy powinny wystąpić kumulatywnie oraz w stopniu kwalifikowanym, na co wskazuje z kolek zwrot „szczególnie obciążające”. Oznacza to, że pracodawca wartościuje prace obciążające narząd wzroku i wymagające precyzyjnego widzenia. Taki pogląd wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 czerwca 2019 roku (III UK 150/18, OSNP 2020/5/45), gdzie podkreślono, iż „Zasadnicze znaczenie przy kwalifikowaniu pracy w szczególnych warunkach ma to, czy praca była wykonywana przy obciążeniu wzroku i czy wymagała precyzyjnego widzenia. Obie te cechy powinny wystąpić kumulatywnie.”.

W konkretnym stanie faktycznym zachodzi zatem konieczność przesądzenia czy wykonywana praca szczególnie obciążała narząd wzroku i wymagała precyzyjnego widzenia, czy też cechy te wystąpiły jednak nie w natężeniu „szczególnym”. W konsekwencji uprawnienie do rekompensaty nabywa tylko osoba wykonująca szczególnie obciążające wzrok i wymagające precyzyjnego widzenia, wykonywane w enumeratywnie wymienionych dziedzinach: w kartografii, montażu mikroelementów wymagających posługiwania się przyrządami optycznymi oraz przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych. Charakteryzując wymienione w powołanym przepisie prace przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych judykatura wskazuje, że nie chodzi o samo posługiwanie się komputerem na stanowisku pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 września 2007 roku, III UK 38/07, OSNP 2008 nr 21-22, poz. 329; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 2010 roku, II UK 319/11’ wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 2012 roku, II UK 319/11; z dnia 18 listopada 2014 roku, I UK 45/14; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 2014 roku, I UK 172/14; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 2017 roku, III UK 160/16).

W wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 22 maja 2013 roku (III AUa 1196/12, Lex nr 11304060) podkreślono, iż „Praca w księgowości z wykorzystaniem komputera MERA, polegająca m.in. na wpisywaniu danych do komputera, przetwarzaniu ich i drukowaniu, nie jest pracą przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych.”.

Podobny pogląd wyraził Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 11 maja 2021 roku (III AUa 90/21, Lex nr 3208413), gdzie podkreślono, iż „Nie ma żadnych racjonalnych przesłanek, ani prawnych ani faktycznych, aby zakładać, że praca inspektora, księgowej, czy inna praca biurowa, z wykorzystaniem komputera, zawsze będzie pracą w szczególnych warunkach, a zatem, biorąc pod uwagę treść art. 32 ust. 2 u.e.r.f.u.s., aby była uznawana jako praca wykonywana w warunkach o znacznej szkodliwości dla zdrowia, o znacznym stopniu uciążliwości, czy też wymagała wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia.”.

Również Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z dnia 3 kwietnia 2013 roku (III AUa 1345/12, Lex nr 1305961) podkreślił, iż „Nie można przyjąć, iż każdy, kto w pracy posługuje się komputerem, świadczy tym samym pracę w warunkach szczególnych. Brak jest bowiem pozytywnej regulacji normatywnej, która ex definitione pozwalałaby przyjąć, że każda praca w pełnym wymiarze czasu na stanowisku wyposażonym w monitor ekranowy jest pracą w szczególnych warunkach w rozumieniu powołanego przepisu. Takiej kwalifikacji prawnej podlega jedynie praca przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych, jeżeli oddziaływa na wzrok pracownika i wymaga precyzyjnego widzenia, bo z tej przyczyny została ujęta w wykazie prac szczególnie szkodliwych na podstawie dotychczasowych przepisów. Chodzi zatem o pracę o znacznej szkodliwości i uciążliwości, co powinno pozostawać w związku z określoną czynnością polegającą na obsłudze, a nie tylko na posługiwaniu się w pracy elektronicznym monitorem ekranowym. Przy powszechnym posługiwaniu się komputerami w pracy na wielu różnych stanowiskach, odmienna interpretacja tego przepisu prowadziłaby do zatarcia różnic między pracą w szczególnych warunkach i pracą, w której pracownik posługuje się komputerem.

W okresie zatrudnienia w Zakładach (...) S.A. i (...) Sp. z o.o. odwołująca M. G., jako referent księgowy, referent ds. przetwarzania i księgowa, jedynie posługiwała się komputerem, co wyklucza szczególne warunki takiej pracy. Nadto praca przy monitorze nie wymagała precyzyjnego widzenia, co wyklucza jej zakwalifikowanie do wykazu A dział XIV poz. 5. Nieustannej obserwacji i precyzyjnego widzenia wymaga np. praca w wieży kontroli lotów, monitoringu obiektów i ulic, gdyż obraz na monitorze nie jest wytwarzany przez osobę, która monitor ten obsługuje. Tymczasem praca biurowa polega na tworzeniu obrazu przez osobę obsługującą monitor i tylko od niej, a nie od czynników zewnętrznych, na które nie ma wpływu, zależne są zmiany obrazu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 kwietnia 2013 roku, II UK 236/12, Lex nr 1318205). Dlatego precyzyjne widzenie nie jest konieczne.

Nadto skarżąca wprowadzała dane z dokumentów sporządzanych w formie papierowej, a zatem nie pracowała bezustannie z monitorem. Praca z użyciem komputera nie może być niejako a priori uznawana jako wykonywana w szczególnych warunkach, gdyż mogłoby to prowadzić do nieuprawnionego twierdzenia, że każdy pracownik, korzystający w pracy z komputera, jest zatrudniony w szczególnych warunkach. Tymczasem podstawowym ustawowym założeniem i zarazem zasadniczym kryterium ustalania uprawnień z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach pracy mogą być tylko okresy zatrudnienia przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia lub znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Nie można zatem zaakceptować zawartego w odwołaniu stanowiska, że jakiekolwiek posługiwanie się w pracy komputerem zaopatrzonym w monitor ekranowy wystarczy do zaliczenia „pracy z komputerem” jako kwalifikowanego zatrudnienia o znacznej szkodliwości dla zdrowia lub o znacznym stopniu uciążliwości, uwzględnianego przy ustalaniu prawa do rekompensaty.

W efekcie Sąd Okręgowy uznał, że praca biurowa odwołującej na stanowisku „referenta księgowego, referenta ds. przetwarzania i księgowej, przy użyciu komputera z monitorem kineskopowym, nie jest pracą w warunkach szczególnych wymienioną w wykazie A dział XIV poz. 5 załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku.

Mając na względzie powyższe Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., oddalił wniesione odwołanie.

O kosztach zastępstwa procesowego Sąd orzekł, na podstawie art. 108 k.p.c., w punkcie 2 sentencji wyroku, stosując w tym względzie zasadę finansowej odpowiedzialności za wynik sprawy, ustanowioną w art. 98 k.p.c. oraz w oparciu o dyspozycję § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 roku poz. 1804).

Sędzia Stanisław Pilarczyk