Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Kaliszu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 lutego 2024 r.

Sąd Okręgowy w Kaliszu V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Stanisław Pilarczyk

Protokolant: st.sekr.sądowy Anna Sobańska

po rozpoznaniu w dniu 13 lutego 2024 r. w Kaliszu

odwołania M. L.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

z dnia 29 września 2023 r. Nr (...)

w sprawie M. L.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o rekompensatę z tytułu pracy w szczególnych warunkach

1.  Oddala odwołanie.

2.  Nie obciążą M. L. kosztami zastępstwa procesowego.

Sędzia Stanisław Pilarczyk

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 29 września 2023 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Oddział w O., odmówił odwołującemu M. L. ponownego ustalenia wysokości emerytury, bowiem odwołujący nie przedłożył nowych dokumentów mających wpływ na wysokość emerytury.

Odwołanie od powyższej decyzji złożył M. L. domagając się przyznania prawa do rekompensaty z tytułu pracy w szczególnych warunkach pracy od 15 lutego 1977 roku do 16 września 1983 roku w Spółdzielni Kółek Rolniczych w B. i okresu od 17 września 1983 roku do 14 sierpnia 1992 roku, kiedy był członkiem Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej.

Organ rentowy, w odpowiedzi na odwołanie, wniósł o jego oddalenie.

Sąd poczynił następujące ustalenia

Odwołujący M. L. urodził się (...).

Decyzją z dnia 30 listopada 2020 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Oddział w O., przyznał odwołującemu prawo do emerytury od dnia (...) roku, czyli od dnia ukończenia przez niego powszechnego wieku emerytalnego, odmawiając mu jednocześnie przyznania prawa do rekompensaty z tytułu pracy w szczególnych warunkach, gdyż do dnia 31 grudnia 2008 roku nie udowodnił on 15-letniego okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach, a jedynie zaliczył mu okres tego rodzaju pracy od 1 lipca 1993 roku do 15 września 1994 roku.

Organ rentowy nie uwzględnił odwołującemu do okresu pracy w szczególnych warunkach okresu jego pracy od 15 lutego 1977 roku do 16 września w Spółdzielni Kółek Rolniczych w B. i okres od 17 września 1983 roku do 14 sierpnia 1992 roku, kiedy był członkiem Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej.

(dowód – decyzja organu rentowego z 30 listopada 2020 roku)

Odwołującemu, decyzją z dnia 24 maja 2016 roku, organ rentowy odmówił przyznania emerytury w wieku 60 lat z tytułu pracy w szczególnych warunkach, nie uznając do pracy w szczególnych warunkach okresu jego pracy od 15 lutego 1977 roku do 16 września 1983 roku w Spółdzielni Kółek Rolniczych w B. i okresu od 17 września 1983 roku do 14 sierpnia 1992 roku, kiedy był członkiem Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej . Odwołanie od tej decyzji organu rentowego zostało oddalone prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Kaliszu z dnia 27 lipca 2016 roku.

(dowód – wyrok Sądu Okręgowego w Kaliszu z dnia 27 lipca 2016 roku –syg. akt. VU 731/16)

Odwołujący od 15 lutego 1977 roku do 16 września 1983 roku był zatrudniany w pełnym wymiarze czasu pracy w Spółdzielni Kółek Rolniczych w B. jako traktorzysta. Pracował tam przy pracach polowych od wiosny do jesieni pracując przy orkach, koszeniu łąk, rozrzucaniu obornika rozrzutnikiem, przy siewie zbóż, zbiorze ziemniaków kombajnem i koszeniu zbóż kombajnem, a w okresie od późnej jesieni do wczesnej wiosny pracował w pracach transportowych kierując ciągnikiem rolniczym.

Od 17 września 1983 roku do 14 sierpnia 1992 roku, był członkiem Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w (...), wykonując pracę traktorzysty tej spółdzielni, pracując przy pracach polowych jak i pracując jako kierowca kombajnu zbożowego i koparko-spycharki.

(dowód – świadectwo pracy –akta osobowe odwołującego z SKR w B., deklaracja członkowska w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w (...) – akta osobowe, zeznania odwołującego z 13 lutego 2024 r (00:01:15 do 00:28:08)

Powyższych ustaleń Sąd Okręgowy dokonał na podstawie dokumentów zawartych w aktach osobowych odwołującego, aktach organu rentowego, oraz zeznań odwołującego.

Sąd Okręgowy zważył co następuje

Odwołanie nie jest zasadne.

Zgodnie z art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych (tj. Dz. U. z 2023 roku poz. 1654 t.j.) rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wynoszący co najmniej 15 lat.

Stosownie do treści ust. 2 tego przepisu rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

W myśl art. 23 ust. 1 i 2 powołanej ustawy ustalenie rekompensaty następuje na wniosek ubezpieczonego o emeryturę; rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego, o którym mowa w przepisach art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Celem rekompensaty, podobnie jak i emerytury pomostowej, jest łagodzenie skutków utraty możliwości przejścia na emeryturę przed osiągnięciem wieku emerytalnego przez pracowników zatrudnionych przy pracach w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. W przypadku rekompensaty realizacja tego celu polega jednak nie na stworzeniu możliwości wcześniejszego zakończenia aktywności zawodowej, lecz na odpowiednim zwiększeniu podstawy wymiaru emerytury z FUS, do której osoba uprawniona nabyła prawo po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego (zob. np. M. Zieleniecki, Komentarz do art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych, LEX/el. 2017; wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 31 marca 2016 roku, III AUa 1899/15, LEX 2044406).

Przepisy art. 2 pkt 5 i art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych formułują dwie zasadnicze przesłanki nabycia prawa do rekompensaty, tj.:

1.  nienabycie prawa do emerytury pomostowej,

2.  osiągnięcie do dnia wejścia w życie ustawy tj. do 31 grudnia 2008 roku okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wynoszącego co najmniej 15 lat.

Przesłanką negatywną zawartą w art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych jest nabycie prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Skoro zgodnie z art. 23 ustawy o emeryturach pomostowych rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego, a zgodnie z art. 173 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych kapitał początkowy ustala się dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 roku, za których były opłacane składki na ubezpieczenie społeczne przed dniem 1 stycznia 1999 roku, to warunek sformułowany w art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych należy rozumieć w taki sposób, że rekompensata jest adresowana wyłącznie do ubezpieczonych objętych systemem emerytalnym zdefiniowanej składki, którzy przed osiągnięciem podstawowego wieku emerytalnego nie nabyli prawa do emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych obliczanej według formuły zdefiniowanego świadczenia. Analiza układu warunkującego prawo do emerytury pomostowej prowadzi do wniosku, że świadczenie to przysługuje tym pracownikom, którzy osiągnęli co najmniej 15-letni okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 32 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ale nie nabyli prawa do emerytury pomostowej z powodu nieuznania ich pracy za wykonywaną w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych.

W przedmiotowej sprawie bezsporne jest, że odwołujący się nie nabył prawa do emerytury pomostowej, ani prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym w związku z wykonywaniem pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze.

Stosownie natomiast do treści art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2021 r. poz. 291 t.j.) za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia w podmiotach, w których obowiązują wykazy stanowisk ustalone na podstawie przepisów dotychczasowych.

Z kolei przepis art. 32 ust. 4 stanowi, że wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych, to jest na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 z późn. zm.).

Z § 1 cytowanego rozporządzenia wynika, że jego treść stosuje się do pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, wymienione w § 4-15 rozporządzenia oraz w wykazach stanowiących załącznik do rozporządzenia.

Przepis § 2 ust. 1 rozporządzenia ustala, że za okresy uzasadniające nabycie prawa do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu uważa się okresy, w których praca w szczególnych warunkach jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że dla oceny, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy. Praca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy) w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów prac wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 września 2007 roku, III UK 27/07, OSNP z 2008 roku, nr 21-22, poz. 325; z dnia 19 września 2007 roku, III UK 38/07, OSNP z 2008 roku, nr 21-22, poz. 329; z dnia 6 grudnia 2007 roku, III UK 66/07, Lex nr 483283; z dnia 22 stycznia 2008 roku, I UK 210/07, OSNP z 2009 roku, nr 5-6, poz. 75; z dnia 24 marca 2009 roku, I PK 194/08, Lex nr 528152). Podobne stanowisko zajmuje również Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w wyroku z dnia 16 lutego 2012 roku (III AUa 173/11, Lex nr 1129733) i w wyroku z dnia 9 lutego 2012 roku (III AUa 1682/11, Lex nr 110471).

Rozporządzenie Rady Ministrów z 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43) w § 2 ust. 2 zobowiązuje zakłady pracy do stwierdzenia okresów zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wyłącznie na podstawie posiadanej dokumentacji.

Natomiast rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 roku w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz.U. z 2011. 237.1412) określone zostały środki dowodowe, które powinny być dołączone do wniosku, stwierdzające okoliczności uzasadniające przyznanie tego świadczenia.

W myśl § 21-23 powołanego rozporządzenia środkiem dowodowym stwierdzającym okresy zatrudnienia są pisemne zaświadczenia zakładów pracy, wydane na podstawie posiadanych dokumentów, oraz legitymacje ubezpieczeniowe, a także inne dowody z przebiegu ubezpieczenia. W przypadku zaś ubiegania się pracownika o przyznanie emerytury z tytułu zatrudnienia w szczególnym charakterze, zaświadczenie zakładu pracy powinno stwierdzać charakter i stanowisko pracy w poszczególnych okresach oraz inne okoliczności, od których jest uzależnione przyznanie takiej emerytury lub renty. Wyjątek od zasady ustalonej w powołanym przepisie jest zawarty w § 25 wymienionego rozporządzenia, który przewiduje, że okresy zatrudnienia mogą być udowodnione zeznaniami świadków, gdy zainteresowany wykaże, że nie może przedstawić zaświadczenia zakładu pracy.

Tym samym brak świadectwa pracy wykonywanej w warunkach szczególnych lub wydanie świadectwa, które nie spełnia wymagań formalnych nie przekreśla ustalania, że tego rodzaju praca była wykonywana. W szczególności ubezpieczony może wykazywać innymi środkami dowodowymi, że praca świadczona była w warunkach szczególnych. W postępowaniu z zakresu ubezpieczeń społecznych stosuje się bowiem te same reguły dowodzenia, jak w zwykłym procesie cywilnym. W szczególności zastosowanie mają art. 6 k.c., art. 232 k.p.c. Strony mają też prawo podważać moc dowodową dokumentów, w tym także świadectwa pracy, które jest dokumentem prywatnym i podlega ocenie przez sąd zgodnie z zasadami art. 233 § 1 k.p.c. W postępowaniu sądowym nie jest dopuszczalne oparcie się wyłącznie na zeznaniach świadków, w sytuacji, gdy z dokumentów wynikają okoliczności przeciwne (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 20 lipca 2016 roku, III AUa 690/15, LEX nr 2121869).

W sprawie o świadczenia z tytułu pracy w warunkach szczególnych, gdzie przedmiotem ustaleń sądu ma być charakter zatrudnienia, dokonywanie ustaleń stanu faktycznego odbywa się z reguły poprzez przeprowadzenie dowodów osobowych oraz – o ile to jest możliwe – dowodów z dokumentów znajdujących się w aktach osobowych. Osobowe źródła dowodowe (w tym zarówno zeznania świadków, jak i strony procesowej) muszą być skonfrontowane z istniejącą dokumentacją i dopiero uzyskanie przekonania graniczącego z pewnością co do przebiegu zatrudnienia, może pozwolić na pozytywne rozstrzygnięcie o prawie do świadczeń. Ocena osobowych źródeł dowodowych musi być przy tym wolna od jakiejkolwiek dowolności, uwzględniając reguły logiki oraz zasady doświadczenia zawodowego (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 27 października 2016 roku, III AUa 41/16, LEX nr 2151525).

Kwestia sporna w niniejszej sprawie jest to, czy można zaliczyć odwołującemu do okresu pracy w szczególnych warunkach od 15 lutego 1977 roku do 16 września 1983 roku w Spółdzielni Kółek Rolniczych w B. i okres od 17 września 1983 roku do 14 sierpnia 1992 roku, kiedy był członkiem Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej.

Pracownikiem w myśl art. 2 k.p. jest osoba zatrudniona na podstawie umowę o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. A contrario osoba zatrudniona na innej podstawie prawnej niż wskazana w § 2 k.p. nie jest pracownikiem. A zatem nie jest pracownikiem osoba wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia, umowy o dzieło, umowy agencyjnej oraz umowy o pracę nakładczą. Pracownikami nie są również członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych oraz osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą. Osoby takie nie wykonują bowiem zatrudnienia w ramach stosunku pracy.

Do okresu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze nie wlicza się okresu pracy wykonywanej w ramach członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej (por. wyrok Sądu Najwyższego z 18 stycznia 2005 roku, IIUK 136/04, LEX nr 602703)

Okres wykonywania pracy w charakterze członka spółdzielni nie może zostać zaliczony do okresu, od którego zależy nabycie prawa do wcześniejszej emerytury w związku z pracą w szczególnych warunkach (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 19 listopada 2013 roku, III AUa 104/14, Lex nr 1409143).

Jako praca w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie może być kwalifikowana praca wykonywana w ramach stosunku członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej, choćby odpowiadała ona pracom wymienionym w wykazie prac w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze uprawniającym do niższego wieku emerytalnego (por. wyrok Sadu Apelacyjnego w Gdańsku z 31 maja 2016 roku, III AUa 215/16, Lex nr 2063800).

Obowiązek pracy członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej wprost wynika ze stosunku członkostwa, a nie ze stosunku pracy. Skutkiem przyjęcia konstrukcji nieistnienia między członkiem spółdzielni a rolniczą spółdzielnią produkcyjną stosunku pracy jest niestosowanie przepisów kodeksu pracy, lecz przepisów kodeksu cywilnego. Tak więc członkostwo w rolniczej spółdzielni produkcyjnej wyklucza zatrudnienie w oparciu o umowę o pracę (por. wyrok Sadu Apelacyjnego w Lublinie z 27 września 2017 roku, III AUa 127/17, Lex nr 2662722).

W wyroku Sądu Najwyższego – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 25 stycznia 2005 r, w sprawie I UK 142/04 ( OSNP 2005/17/272 ), wskazano, iż przedstawione w art. 32 ustawy o emeryturach i rentach ograniczenie prawa do wcześniejszej emerytury jedynie do wypadków świadczenia pracy w charakterze pracownika nie jest niezgodne z konstytucyjną zasadą równego traktowania (art. 32 Konstytucji RP). Podobnie w tej kwestii wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 stycznia 2005 roku, II UK 136/04 (Lex nr. 602703)) stwierdzając, że przepisy art. 32 ustawy o emeryturach i rentach obejmują pracę wykonywaną w ramach stosunku pracy, co oznacza, iż okres pracy ubezpieczonego świadczony na podstawie umowy zlecenia nie podlega zaliczeniu do okresu pracy w szczególnych warunkach.

Tak więc skoro odwołujący w okresie od 17 września 1983 roku do 14 sierpnia 1992 roku, był członkiem Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w (...), to tego okresu nie można mu zaliczyć do okresu pracy w szczególnych warunkach, gdyż nie posiadał on w tym okresie statusu pracownika. Nie zaliczenie tego okresu do pracy w szczególnych warunkach powoduje iż odwołujący M. L. nie udowodnił 15 lat pracy w szczególnych warunkach, co jest niezbędnym warunkiem do nabycia prawa do rekompensaty.

Nie można również zaliczyć odwołującemu do okresu pracy w szczególnych warunkach jego okresu pracy jako kierowcy ciągnika rolniczego przy pracach polowych w Spółdzielni Kółek Rolniczych w B..

Praca w charakterze kierowcy ciągnika wykonującego prace polowe nie może być zaliczona na poczet stażu pracy w warunkach szczególnych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 marca 2023 roku, III USKP 31/22, LEX nr 3572253,z 13 października 2021 roku, III USKP 62/21, Lex nr 3520502).

Tak ewentualnie można było zaliczyć odwołującemu do okresu pracy w szczególnych warunkach zaliczyć okresy jego pracy w spółdzielni Kółek Rolniczych w B. w okresie od późnej jesieni do wiosny, kiedy wykonywał prace transportowe, ale nie spowoduje to, iż odwołujący udowodni 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Aby ustalić prawo do rekompensaty konieczne jest wykazanie, iż ubezpieczony do dnia 1 stycznia 2009 roku udowodnił 15-letni okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. W rozpoznawanej sprawnie odwołujący wymogowi udowodnienia 15-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach ostatecznie nie sprostał.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., oddalił odwołanie jako bezzasadne. O kosztach postępowania orzeczono zgodnie z art. 102 k.p.c.

Sędzia Stanisław Pilarczyk