Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Kaliszu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 marca 2024 r.

Sąd Okręgowy w Kaliszu V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Stanisław Pilarczyk

Protokolant: st.sekr.sądowy Anna Sobańska

po rozpoznaniu w dniu 27 lutego 2024 r. w Kaliszu

odwołania Z. D.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

z dnia 6 listopada 2023 r. Nr (...)

w sprawie Z. D.

przy udziale K. D.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o ustalenie ubezpieczenia

1.  Zmienia zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. z dnia 6 listopada 2023 r. znak (...) w ten sposób, iż ustala, że Z. D., jako pracownik u płatnika składek (...) K. D., podlega ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu i wypadkowemu od 26 maja 2023 roku.

2.  Zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, Oddział w O., na rzecz Z. D. kwotę 180,00 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sędzia Stanisław Pilarczyk

VU 996/23

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 6 listopada 2023 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Oddział w O., stwierdził, iż Z. D. nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu, wypadkowemu w okresie od 26 maja 2023 roku jako pracownik u płatnika składek K. D.. Zdaniem organu rentowego Z. D. zawarła z K. D. pozorną umowę o pracę z powodu chęci zabezpieczenia swojej sytuacji wobec zbliżającego się macierzyństwa, a K. D., jej matka, stworzyła dla niej specjalne stanowisko, aby ją zabezpieczyć finansowo.

Odwołanie od powyższej decyzji złożyła Z. D., reprezentowana przez fachowego pełnomocnika, wnosząc o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez ustalenie, iż podlega ona obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu i wypadkowemu z tytułu pracy u płatnika składek K. D. jak i zasądzenie od organu rentowego zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Zdaniem odwołującej od 26 maja 2023 roku, zgodnie z zawartą umową o pracę, wykonywała ona obowiązki pracownicze u płatnika składek K. D..

Organ rentowy, w odpowiedzi na odwołanie, wniósł o jego oddalenie oraz zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd poczynił następujące ustalenia

Płatnik składek K. D. jako osoba fizyczna prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą w zakresie małej gastronomii od 1998 roku, sprzedając w okresie od końca kwietnia do końca września danego roku lody z automatu oraz zapiekanki w miejscowości B.. K. D. nie ma zaległości podatkowych, czy zaległości składkowych wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. W 2022 i 2023 roku z prowadzonej działalności osiągnęła dochód w wysokości około po 100 000 zł. Działalność gospodarcza jest działalnością sezonową trwającą od końca kwietnia do końca września danego roku. Lokal jest otwarty od godziny 9:00 do 20:00 od poniedziałku do niedzieli, ale największy ruch jest w godzinach od 13:00 do 18:00.

W 2022 roku K. D. w punkcie małej gastronomii w B. zatrudniła na podstawie umowy o pracę córkę i siostrę odwołującej E. D. na czas określony od maja do końca września 2022 roku. Przed 2023 rokiem odwołująca Z. D., w ramach pomocy rodzinnej, pomagała matce w prowadzeniu działalności gospodarczej, nabywając doświadczenie zawodowe w tym zakresie.

W 2021 roku Z. D. ukończyła Liceum Ogólnokształcące w K., po czym rozpoczęła naukę na Uniwersytecie im. A. M. w P. na Wydziale (...). W roku akademickim 2022/2023 odwołująca zaliczyła II rok studiów. Do 26 maja 2023 roku zaliczyła wszystkie egzaminy na II rok. W lipcu 2023 roku odbywała ona praktyki studenckie w Urzędzie Miejskim w K. od godziny 7:00 do 15:30.

Na początku kwietnia 2023 roku Z. D. dowiedziała się o ciąży.

W dniu 26 maja 2023 roku Z. D. zawarła z K. D. umowę o pracę na czas określony od dnia 26 maja 2023 roku do dnia 30 września 2023 roku, w połowie pełnego wymiaru czasu pracy, za wynagrodzeniem w wysokości połowy minimalnego wynagrodzenia, na stanowisku sprzedawcy w punkcie małej gastronomii w miejscowości B.. Zawierając umowę o pracę odwołująca chciała się zabezpieczyć finansowo przed urodzeniem dziecka. Miała ona świadczyć pracę od godziny 9:00 do 13:00 lub od 16:00 do 20:00, przy czym w miesiącu lipcu, kiedy odbywała praktyki w Urzędzie Miejskim w K., tylko w godzinach od 16:00 do 20:00. Obsługiwała klientów wydając im lody i zapiekanki, przygotowywała produkty do lodów i zapiekanek, sprzątała lokal, potwierdzała odbiór produktów do produkcji lodów i zapiekanek. Podpisywała listę obecności w pracy. Odwołująca posiadała orzeczenie lekarskie o zdolności do pracy jako sprzedawca, orzeczenie o braku przeciwwskazań zdrowotnych dla celów sanitarno-epidemiologicznych. Z. D. prowadzi z partnerem oddzielne gospodarstwo domowe.

W czerwcu 2023 roku K. D. dowiedziała się o ciąży córki Z. D..

Ze względu na ciążę umowa o pracę odwołującej została przedłużona do dnia porodu.

W czerwcu 2023 roku K. D. w punkcie małej gastronomii w B. zatrudniła, na podstawie umowy o pracę M. L.. Umowa była na czas określony do końca sierpnia 2023 roku, ale następnie została ona przedłużona do końca września 2023 roku. M. L. pracowała jako sprzedawca w pełnym wymiarze czasu pracy, mając takie same obowiązki pracownicze jak odwołująca.

Od 7 września do 13 października 2023 roku Z. D. przebywała na zwolnieniu lekarskim w związku z ciążą.

W okresie od 3 lipca do 31 sierpnia 2023 roku K. D. w punkcie gastronomii zatrudniała na podstawie umowy zlecenia A. P..

(dowód – wykaz pracowników K. D. – k. 18 akt sądowych; świadectwo pracy Z. D. z dnia 5 listopada 2023 roku – k. 19 akt sądowych; lista obecności – k. 21 akt sądowych; świadectwo ukończenia Liceum Ogólnokształcącego w K. – k. 23 akt sądowych; orzeczenie o zdolności do pracy – k. 24 akt sądowych; książeczka zdrowia odwołującej –k. 25-26 akt sądowych; orzeczenie lekarskie dla celów sanitarno-epidemiologicznych odwołującej – k. 27 akt sądowych; umowa o pracę odwołującej – k. 31 akt sądowych; karta szkolenia bhp – k. 39 akt sądowych; raporty o dochodach K. D. za 2022 i 2023 rok – k. 40-41 akt sądowych; zaświadczenie o odbyciu stażu – k. 63-67 akt sądowych; zaświadczenie z Uniwersytetu im. (...) w P. –k. 61 akt sądowych; potwierdzenia odbioru przez odwołującą faktur – akta rentowe; zeznania odwołującej z dnia 6 lutego 2024 roku [00:02:32][00:29:56]; zeznania K. D. z dnia 6 lutego 2024 roku [00:30:27][00:51:41]; zeznania świadka M. L. z dnia 6 lutego 2024 roku [00:55:28][01:11:09]; zeznania świadka N. N. z dnia 6 lutego 2024 roku [01:13:12][01:22:23]; zeznania świadka A. T. z dnia 6 lutego 2024 roku [01:24:04][01:35:20])

Sąd Okręgowy dokonał następującej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego i zważył, co następuje:

Odwołanie zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z treścią art. 6 ust. 1 punkt 1, art. 8 ust. 1 i art. 11 ust. 1 i art. 12 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. 2023. t.j.1230), pracownicy, to jest osoby pozostające w stosunku pracy, podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym.

Stosownie do treści art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U.2023.r poz. 2780. t.j) osobom tym, w razie choroby lub macierzyństwa, przysługują świadczenia pieniężne na warunkach i w wysokości określonych ustawą.

W myśl art. 4 w ust. 1 ustawy zasiłkowej ubezpieczony podlegający obowiązkowo ubezpieczeniu nabywa prawo do zasiłku chorobowego po upływie 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego.

Definicja pracownika, na gruncie prawa ubezpieczeń społecznych, została zawarta w przepisie art. 8 ust. 1 ww. ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, który stanowi, iż za pracownika uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy. Pojęcie stosunku pracy o jakim mowa w art. 8 ust. 1 ww. ustawy jest równoznaczne z pojęciem stosunku pracy definiowanym przez art. 22 k.p. (por. wyrok Sądu Najwyższego z 13 lipca 2005 roku, I UK 296/04, OSNP 2006/9-10/157).

O uznaniu stosunku łączącego strony za stosunek pracy rozstrzygają przepisy prawa pracy.

Według art. 22 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.

Skutku przystąpienia do ubezpieczenia nie wywołuje zawarcie umowy o pracę, której strony stwarzają pozór realizacji przez ubezpieczonego czynności odpowiadających treści art. 22 k.p., czyli wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem, za wynagrodzeniem, odpowiadającym ilości i jakości świadczonej pracy (art. 78 k.p.). Do cech pojęciowych pracy, stanowiącej przedmiot zobowiązania pracownika w ramach stosunku pracy należą osobiste (nie może on wyręczyć się w pracy inną osobą) i odpłatne jej wykonywanie w warunkach podporządkowania pracodawcy. Dla stwierdzenia cechy podporządkowania pracowniczego z reguły wskazuje się na takie elementy jak: określony czas pracy i określone miejsce wykonywania czynności, podpisywanie list obecności, podporządkowanie pracownika regulaminowi pracy oraz poleceniom kierownictwa co do miejsca czasu i sposobu wykonywania pracy, obowiązek wykonywania poleceń przełożonych itp.

Wskazać należy, że stosunek ubezpieczeniowy jest następczy wobec stosunku pracy i powstaje tylko wówczas, gdy stosunek pracy jest realizowany. Jeżeli stosunek pracy nie powstał bądź też nie jest realizowany, wówczas nie powstaje stosunek ubezpieczeniowy, nawet jeśli jest odprowadzana składka na ubezpieczenie społeczne (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 20 grudnia 2018 roku, III AUa 726/18, Lex nr 3225117).

Jeżeli strony umowy o pracę przy składaniu oświadczeń woli mają świadomość tego, że osoba określona w umowie o pracę, jako pracownik pracy świadczyć nie będzie, a osoba wskazana, jako pracodawca nie będzie korzystać z jej pracy i do podjęcia i wykonywania pracy nie doszło a jedynym celem umowy było umożliwienie skorzystania ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego, to umowę taką uważa się za zawartą dla pozoru – art. 83 § 1 k.c. Umowa taka nie stanowi tytułu do objęcia ubezpieczeniami społecznymi (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 2008 roku, II UK 148/07, Lex nr 846577; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 sierpnia 2005 roku, II UK 321/04, OSNP 2006/11-12/190; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 lutego 2001 roku, II UKN 244/00, OSNP 2002/20/496; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2010 roku, II UK 204/09, Lex nr 590241). Przy czym nie jest to jedyna postać pozorności umowy o pracę. Pozorność umowy o pracę ma miejsce nie tylko wówczas, gdy mimo jej zawarcia praca w ogóle nie jest świadczona, ale również wtedy, gdy jest faktycznie świadczona, lecz na innej podstawie niż umowa o pracę. W każdym przypadku decydujące znaczenie ma treść umowy i okoliczności faktyczne jej wykonywania.

W orzecznictwie wskazuje się jako cechę charakterystyczną dla stosunku pracy, objęcie umową samej pracy, jako takiej, a nie jej konkretnego rezultatu. Charakterystyczna jest zatem ciągłość świadczenia pracy, łącząca się zwłaszcza z tym, że pracownik nie zobowiązuje się do wykonywania określonych czynności, lecz do starannego działania w procesie pracy.

Ponadto zgodnie z utrwaloną linią orzecznictwa pojęcia pracownik i zatrudnienie nie mogą być interpretowane na użytek ubezpieczeń społecznych inaczej niż interpretuje je akt prawny określający prawa i obowiązki pracowników i pracodawców – Kodeks pracy (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 30 maja 2005 roku, sygn. akt III AUa 283/2005).

W niniejszej odwołująca Z. D. zawarła z K. D. umowę o pracę na czas określony, która stanowiła stosowną podstawę do objęcia nią ubezpieczeniem społecznym z tytułu zatrudnienia pracowniczego. Jednakże ważność tej umowy została przez organ rentowy niesłusznie zakwestionowana.

Niewątpliwie bowiem ww. umowa o pracę nie została zawarta dla pozoru, jest ważna i nie ma do niej zastosowania przepis art. 83 k.c. oraz nie jest ona także sprzeczna z zasadami współżycia społecznego oraz nie zmierza do obejścia prawa w świetle art. 58 k.c.

W myśl art. 58 § 1 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Z kolei § 2 wskazuje, iż nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

Sąd podziela pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w uzasadnieniu wyroku z dnia 25 stycznia 2005 roku (II UK 141/04, OSNP 2005/15/235), w którym stwierdza się, iż stronom umowy o pracę, na podstawie której rzeczywiście były wykonywane obowiązki i prawa płynące z tej umowy, nie można przypisać działania w celu obejścia ustawy (art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 300 k.p.). Ocena taka nie odnosi się jednak do sytuacji, gdy podejmowane czynności w ramach zawartej umowy o pracę nie mają na celu rzeczywistej realizacji tej umowy, a jedynie uwiarygodnienie jej świadczenia - innymi słowy są czynnościami pozornymi, fikcyjnymi – pracownik udaje, że wykonuje jakieś czynności jedynie po to, aby stworzyć dowody jej świadczenia. Nawiązanie umowy o pracę może, bowiem wynikać z czynności faktycznych wyrażających się z jednej strony zobowiązaniem pracownika do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem, z drugiej zobowiązaniem pracodawcy do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem (art. 22 § 1 k.p.).

Zgodnie z treścią art. 83 k.c. w związku z art. 300 k.p. nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Złożenie oświadczenia woli dla pozoru oznacza, że osoba oświadczająca wolę nie chce, aby powstały skutki prawne, jakie zwykle prawo łączy ze składanym przez nią oświadczeniem. Inaczej mówiąc strony niejako udają, że dokonują jakiejś czynności prawnej np. zawierają umowę o pracę. Pozorność jest zatem wadą oświadczenia woli polegającą na świadomej, a przy tym ujawnionej wobec adresata i przez niego aprobowanej, niezgodności pomiędzy treścią złożonego oświadczenia woli, dostępną dla innych uczestników obrotu, a rzeczywistą wolą osoby składającej to oświadczenie. Pozorne oświadczenie woli ma miejsce wówczas gdy jest skierowane do adresata. Wada tego oświadczenia polega na niezgodności między aktem woli a jej przejawem na zewnątrz (art. 83 § 1 k.c.).

Tytułem do ubezpieczenia, z którym przepisy prawa ubezpieczeń społecznych łączą podleganie ubezpieczeniu i prawo do świadczeń, miało być w przedmiotowej sprawie zatrudnienie, jako wykonywanie pracy w ramach stosunku pracy. Nie jest istotne przy tym, czy strony miały realny zamiar zobowiązania się - przez pracownika do wykonywania pracy a przez pracodawcę do przyjmowania tego świadczenia i wypłacania wynagrodzenia, lecz to czy zamiar taki został w rzeczywistości zrealizowany.

Pozorność wyraża się w braku zamiaru wywołania skutków prawnych i jednoczesnym zamiarze stworzenia okoliczności mających na celu zmylenie osób trzecich. Istotne znaczenie ma niezgodność między aktem woli a jego uzewnętrznieniem. Założeniem unormowania jest zgoda drugiej osoby na złożenie oświadczenia woli dla pozoru.

Abstrahując od powyższego, należy wskazać że organ rentowy ma prawo do badania a także kwestionowania podstaw ubezpieczenia w tym umów o pracę, ponieważ rodzą one skutki w dziedzinie ubezpieczeń społecznych.

Jednak w takiej sytuacji to na organie rentowym spoczywa obowiązek udowodnienia pozorności umowy lub jej sprzeczności z zasadami współżycia społecznego, w myśl art. 6 k.c. Stanowisko takie zajął także Sąd Najwyższy np. w wyroku z dnia 15 lutego 2007 roku (I UK 269/06, OSNP 2008 nr 5-6, poz. 78) oraz w wyroku z dnia 24 sierpnia 2010 roku (I UK 74/10, Lex nr. 653664), w którym stwierdził, iż:

1. "Na organie rentowym, który przyjął zgłoszenie do ubezpieczenia pracowniczego i nie kwestionował tytułu tego zgłoszenia oraz przyjmował składki, spoczywa ciężar dowodu, że strony umowy o pracę złożyły fikcyjne oświadczenia woli.

2. Podstawą ubezpieczenia społecznego jest rzeczywiste zatrudnienie, a nie sama umowa o pracę (art. 22 k.p., art. 6 ust. 1 pkt 1 i art. 13 pkt 1 ustawy z 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych). Umowa o pracę nie jest czynnością wyłącznie kauzalną, gdyż w zatrudnieniu pracowniczym chodzi o wykonywanie pracy. Brak pracy podważa umowę o pracę. Innymi słowy jej formalna strona, nawet połączona ze zgłoszeniem do ubezpieczenia społecznego, nie stanowi podstawy takiego ubezpieczenia." (LEX nr 653664)

Zdaniem Sądu Okręgowego, organ rentowy w żaden sposób nie udowodnił, iż zakwestionowana przez niego umowa o pracę jak już wskazano powyżej miała charakter pozorny, co zarzucał stronom umowy o pracę. Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie zgłosił, w toku procesu, żadnych wniosków dowodowych, za pomocą których w sposób przekonywujący wykazałby pozorność zawartej między stronami umowy.

Sąd ocenił zatem zasadność decyzji w oparciu o zebrany w sprawie materiał dowodowy, który okazał się wystarczający do wydania orzeczenia.

Wskazać należy, że ingerencja sądu w kierunku przejęcia od strony inicjatywy dowodowej mogłaby się spotkać ze skutecznie podniesionym przez drugą stronę słusznym zarzutem naruszenia zasady bezstronności. Faktem jest, że postępowanie w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych wiąże się z pewnymi odrębnościami również w tej sferze, jednakże Sąd nie może zastępować działaniem z urzędu strony procesowej tym bardziej wówczas, gdy jest ona reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika procesowego (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 21 marca 2013 roku, III AUa 1011/12, Lex nr 1298879).

Strona, która nie przytoczyła wystarczających dowodów na poparcie swoich twierdzeń, ponosi ryzyko niekorzystnego dla siebie rozstrzygnięcia, o ile ciężar dowodu, co do tych okoliczności na niej spoczywał, a Sąd musi wyciągnąć ujemne konsekwencje z braku udowodnienia faktów przytoczonych na uzasadnienie żądań lub zarzutów (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 28 lutego 2013 roku, I ACa 613/12, Lex nr 1294695).

Przechodząc od powyższych rozważań na grunt rozpoznawanej sprawy należy podkreślić, że postępowanie przeprowadzone przez Sąd wykazało, że odwołująca w spornym okresie faktycznie wykonywała pracę na rzecz płatnika składek, do czasu kiedy to stała się niezdolna do pracy z powodu choroby przypadającej w okresie ciąży od dnia 7 września 2023 roku do dnia 13 października 2023 roku.

Na podstawie dowodów z zeznań świadków M. L., N. N., A. T., zeznań płatnika składek K. D. i odwołującej Z. D., dodatkowo potwierdzonych dowodami z dokumentów (lista obecności, umowa o pracę, orzeczenia lekarskie, książecka zdrowi, zaświadczenia z Uniwersytetu im. (...), potwierdzenia odbioru faktur), Sąd ustalił ponad wszelką wątpliwość, że odwołująca się faktycznie świadczyła pracę na rzecz pracodawcy w połowie wymiaru czasu pracy na rzecz pracodawcy K. D. oraz we wskazanym przez pracodawcę miejscu małej gastronomii w B. godzinach dopołudniowych od godziny 9:00 do 13:00 lub godzinach popołudniowych od godziny 16:00 do 20:00, zaś płatnik składek zatrudniał ją za wynagrodzeniem, które otrzymała. Tym samym w niniejszej sprawie strony umowy wykonywały względem siebie prawa i obowiązki stron stosunku pracy w rozumieniu przepisu art. 22 § 1 k.p.

Odwołująca się w spornym okresie wykonywała pracę na rzecz płatnika składek związaną z sprzedażą lodów i zapiekanek. Wykonywanie pracy przez odwołującą się potwierdzili też wymienieni wyżej świadkowie M. L. która w spornym okresie pracowała razem z odwołującą oraz świadkowie N. N. oraz A. T.. W ocenie sądu zeznania stron oraz świadków są logiczne, spójne i zgodne z doświadczeniem życiowym i wobec braku jakiegokolwiek dowodu przeciwnego, sąd uznał je w całości za wiarygodne. Sąd nie miał też podstaw, by podać w wątpliwość autentyczność, dokumentacji pracowniczej odwołującej się oraz umowy o pracę.

W przypadku każdej umowy o pracę, podstawą jej zawarcia może być jedynie uzasadniona potrzeba o charakterze ekonomicznym, znajdująca oparcie w charakterze prowadzonej działalności. To potrzeba gospodarcza pracodawcy determinuje zatrudnienie. Przy ocenie umowy o pracę racjonalność zatrudnienia, potrzeba zatrudnienia pracownika są przesłankami istotnymi dla oceny ważności umowy. Sąd Najwyższy wielokrotnie stwierdzał, że racjonalność zatrudnienia, potrzeba zatrudnienia pracownika są przesłankami istotnymi dla oceny ważności umowy o pracę (por. wyrok SA w Szczecinie z 1 lutego 2018 roku, III AUa 254/17).

Zebrany w sprawie materiał dowodowy wskazuje bowiem na to, że płatnik składek miał rzeczywistą potrzebę zatrudnienia pracownika w okresie od maja 2023 roku na stanowisku sprzedawcy lodów i zapiekanek w okresie wiosennym, letnim i wakacyjnym, kiedy pro wadzony jest punkt małej gastronomii. W tym zakresie pracę powierzył odwołującej się, która miała już doświadczenie pracy w małej gastronomi, pomagając w ramach pomocy rodzinnej K. D. przed 26 maja 2023 roku.

Płatnik składek racjonalnie wyjaśnił także, że nie zdecydował się zatrudnić nikogo na miejsce odwołującej skoro działalność małej gastronomi prowadzona jest najczęściej do końca września danego roku. Podkreślić należy iż świadkowi M. L. płatnik składek przedłużył umowę o pracę do końca września 2023 roku, kiedy odwołująca od 7 września przebywała na zwolnieniu lekarskim w związku z ciąża.

Zdaniem sądu, niekwestionowane jest, że strony mają prawo ustalić warunki umowy w dogodny dla siebie sposób i jeśli tylko ogólnie wyznaczone w art. 22 k.p. ramy umowy o pracę są zachowane i elementy właściwe dla umowy o pracę dominują, łącząca strony umowa nadal korzysta z przywileju uznania jej za umowę o pracę. Takie warunki spełniała sporna umowa.

Przede wszystkim też należy tu ponownie podkreślić, że realizację stosunku pracy przez obie strony spornej umowy potwierdzają obiektywne dowody z ww. zeznań i z dokumentów. W takiej sytuacji nie ma podstaw, by kwestionować istnienie stosunku pracy.

Wynagrodzenie określone w spornej umowie nie budzi zastrzeżeń sądu, tym bardziej, że kwestia wynagrodzenia nie była przedmiotem zaskarżonej decyzji organu rentowego. Zgodnie z art. 321 k.p.c. sąd nie może wyrokować co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem.

W świetle powyższego, zdaniem sądu, zatrudnienie odwołującej się - w kontekście rzeczywistej potrzeby zatrudnienia pracownika, a także faktycznej realizacji obowiązków stron stosunku pracy - było racjonalne i nie nosiło cech pozorności.

W świetle powyższego przyjąć w sprawie należało, że pomiędzy stronami umowy doszło do rzeczywistego nawiązania stosunku pracy, a zatem że strony nie zawarły jedynie pozornej umowy o pracę, do której wykonania nie przystąpiono. Chybiony są zatem zarzuty pozwanego organu rentowego.

Kwestia udania się przez odwołującą na zwolnienie lekarskie od dnia 7 września 2023 roku nie może skutkować automatycznie przyjęciem, że zatrudnienie u płatnika składek było fikcyjne. Skorzystanie z tego uprawnienia przez ubezpieczoną absolutnie samo z siebie nie może prowadzić do tak drastycznego dla niego skutku, jak uznanie, że jej zatrudnienie było pozorne. Sama świadomość jednej ze stron umowy, a nawet obu jej stron, co do wystąpienia w przyszłości zdarzenia uprawniającego do świadczeń z ubezpieczenia społecznego (np. choroby), nie daje podstawy do uznania, że umowa miała na celu obejście prawa bądź, że jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

Ciąża nie jest przeszkodą do podjęcia zatrudnienia, ale dopiero stan patologiczny w ciąży, który uniemożliwiałby ubezpieczonej przystąpienie do wykonywania pracy na rzecz płatnika. Podkreślenia wymaga okoliczność, że stan ciąży nie dyskwalifikuje zawartej umowy o pracę, jeżeli ciężarna pracownica faktycznie pracę tą wykonuje, a tę okoliczność potwierdziło postępowanie dowodowe przeprowadzone w niniejszej sprawie.

Obowiązujące przepisy Kodeksu pracy nie zawierają bowiem ograniczeń w zakresie zawierania umów o pracę z kobietą w ciąży. Warto wskazać na utrwalone orzecznictwo Sądu Najwyższego, zgodnie z którym cel zawarcia umowy o pracę, w postaci uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego, nie jest sprzeczny z ustawą (por. wyrok Sądu Najwyższego z 4 sierpnia 2005 roku sygn. II UK 320/04, wyrok Sądu Najwyższego z 7 lipca 2005 roku, II UK 275/04). W rezultacie zawarcie umowy o pracę przez kobietę w ciąży, nawet w sytuacji, gdy jej zachowanie obliczone jest na uzyskanie w niedługim czasie świadczeń z ubezpieczenia społecznego, przy faktycznym wykonywaniu obowiązków pracowniczych, nie prowadzi do uznania, że osoba taka nie podlega ubezpieczeniom społecznym z racji zatrudnienia pracowniczego (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 18 czerwca 2013 roku, sygn. III AUa 1302/12).

W wyroku Sądu Najwyższego z 7 marca 2019 roku (III UK 61/18, Lex nr2631784) podkreślono, iż „Nie jest tak, że relacje rodzinne a priori wykluczają pracownicze zatrudnienie lub że kobieta w ciąży nie może podjąć zatrudnienia, kierując się nawet uzyskaniem świadczeń z ubezpieczenia chorobowego.”.

W wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 15 stycznia 2015 roku (III AUa 634/14, Lex nr 1649199) podkreślono, iż „Do pracodawcy należy decyzja w kwestii doboru pracowników. W przepisach prawa nie ma bowiem przeciwwskazań do zatrudniania osób bliskich w ramach stosunku pracy (art. 8 ust. 1 i 2 u.s.u.s.).”.

Natomiast w wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 12 lipca 2017 roku (III AUa 930/16, Lex nr 2396192) podkreślono, iż „ Zawarcie umowy o pracę z powodu zajścia przez pracownicę w ciążę, choćby było jedyną pobudką zawarcia umowy, nie może być postrzegane w kategoriach dążenia do osiągnięcia celu zakazanego przez ustawy. Jeżeli strony faktycznie realizowały umowę o pracę, nie ma podstaw do uznania przedmiotowej umowy za pozorną.”.

Podobny pogląd wyraził Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 4 grudnia 2015 roku (III AUa 1068/15, Lex nr 1968157), gdzie podkreślono, iż „Sama okoliczność, że kobieta zawierając umowę o pracę pozostaje w ciąży, nie może przesądzać o pozorności dokonania tej czynności. Nawet jeżeli celem podjęcia zatrudnienia jest dążenie do uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego, nie świadczy to o zamiarze obejścia prawa, jeżeli umowa o pracę jest faktycznie wykonywana.”.

W innym wyroku z dnia 10 maja 2016 roku (III AUa 1467/15, Lex nr 2062051) Sąd Apelacyjny w Łodzi podkreśl, iż „Samo przekonanie, że kobieta w ciąży zawarła umowę o pracę w celu uzyskania ochrony ubezpieczeniowej w związku chorobą i macierzyństwem w żadnym razie nie uzasadnia wyłączenia z ubezpieczeń społecznych.”.

Podobny pogląd zawarł Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z 20 października 2015 roku (III AUa 337/15, Lex nr 1932027), gdzie podkreślono, iż „Trudno uznać, że dążenie kobiety ciężarnej do uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego jest sprzeczne z prawem. Samo zawarcie umowy o pracę w okresie ciąży, nawet gdyby głównym motywem było uzyskanie zasiłku macierzyńskiego, nie jest naganne, ani tym bardziej sprzeczne z prawem. Przeciwnie, jest to zachowanie rozsądne i uzasadnione zarówno z osobistego, jak i społecznego punktu widzenia. Między innymi dlatego kobietom ciężarnym przysługuje ochrona przed odmową zatrudnienia z powodu ciąży, a odmowa nawiązania stosunku pracy, podyktowana taką przyczyną, jest traktowana jako dyskryminacja ze względu na płeć. Tym samym uzyskanie ochrony gwarantowanej pracowniczym ubezpieczeniem społecznym jest legalnym celem zawierania umów o pracę. Może ono być nawet głównym motywem wyboru świadczenia pracy w ramach stosunku pracy, zamiast wykonywania pracy na innych podstawach prawnych.”.

W innym wyroku z dnia 15 stycznia 2015 roku Sąd Apelacyjny w Białymstoku (III AUa 634/14, Lex nr 1649199) podkreślono, iż „Do pracodawcy należy decyzja w kwestii doboru pracowników. W przepisach prawa nie ma bowiem przeciwwskazań do zatrudniania osób bliskich w ramach stosunku pracy (art. 8 ust. 1 i 2 u.s.u.s.).”.

Sąd Okręgowy podziela pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w wyroku z 25 stycznia 2005 roku (II UKN 141/04), że nie można przyjąć pozorności oświadczenia woli o zawarciu umowy o pracę, gdy pracownik podjął pracę a pracodawca świadczenia te przyjmował (art. 83 § 1 k.p.c. w zw. z art. 300 k.p.), oraz w wyroku z 4 sierpnia 2005 roku (II UKN 320/04) i wyroku z 11 stycznia 2006 roku (II UK 51/03), że stronom umowy o pracę na podstawie której rzeczywiście były wykonywane obowiązki i prawa wynikające z tej umowy, nie można przypisać działania w celu obejścia prawa (art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 300 k.p.).

Tym bardziej, że zawarcie umowy o pracę, choćby zamierzało wyłącznie do uzyskania świadczeń ubezpieczeniowych nie jest powiązane z zamiarem obejścia ustawy, gdy praca faktycznie jest świadczona (por. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 4 sierpnia 2005 roku, II UKN 820/04).

Pracowniczy charakter świadczeń ze strony odwołującej się w ustalonych okolicznościach sporu nie budzi wątpliwości sądu, a tym samym istnieją przesłanki objęcia jej obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym pracowniczym z mocy wyżej wskazanych przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Mając powyższe na względzie, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., sąd orzekł jak w sentencji wyroku.

W punkcie 2 sentencji wyroku Sąd orzekł o kosztach procesu na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1935).

Stanisław Pilarczyk